Rhagymadrodd Testun golygedig Llawysgrifau English

3. Canu i Ddewi

golygwyd gan Ann Parry Owen

⁠LlGC 6680B, 79r–82v

Nodiadau
Casgliad o farddoniaeth, gan mwyaf o gyfnod Beirdd y Tywysogion, a gopïwyd gan fynach dienw a elwir er hwylustod yn llaw alpha; ef oedd cynllunydd y casgliad a gweithiai c.1300 yn abaty Ystrad-fflur (gw. RepWM). Cyn i John Davies aildrefnu plygion y llawysgrif yn yr ail ganrif ar bymtheg, ceid Canu i Ddewi ar ddechrau’r pymthegfed plyg (bellach y degfed plyg), gyda cherddi gan Lywelyn Fardd ac amrywiol feirdd eraill o Wynedd, gw. Jones 2003: 121. Annisgwyl, fel y sylwir, ibid. 116, yw bod ei ganu ef mewn bloc o ganu o Wynedd: ‘Â’r de y cysylltir ef fel arfer, ond tybed a oes arwyddocâd i’r ffaith ei fod yn sôn am ddod o’r gogledd i Landdewibrefi (llau. 270–1) a’i fod yn crybwyll Môn fwy nag unwaith yn ei gerddi? Tybed a fu iddo ef, fel Cynddelw, wasanaethu tywysogion de a gogledd Cymru? Os felly, eglurai hynny pam mai yng Ngwynedd y cadwyd ei waith.’

Nodiadau ar y trawsysgrifiad
• Mae llaw alpha yn defnyddio dau ddull o gywiro – tanddotio llythrennau sydd i’w dileu a gosod llinell ddileu drwy air cyfan. Ceir ganddo weithiau gyfuniad o’r ddau ddull. Cyfleir y ddau ddull yn y trawsysgrifiad gyda llinell ddileu drwy’r gair.
• Mae ambell ddarlleniad yn aneglur erbyn hyn, fel y gwelir o’r delweddau llawysgrif. Fodd bynnag tynnwyd llun o’r llawysgrif pan ailrwymwyd hi tua 1980, ac mae’r darlleniadau i’w gweld yn eglur yno. Wrth lunio’r golygiad defnyddiwyd yr hen ddelweddau mewn achosion fel hyn.
• Atgynhyrchir lliwiau inc y llawysgrif. Ac eithrio llythyren gyntaf pob caniad, sydd yn goch i gyd, ychwanegodd y rhuddellwr liw coch at lythrennau a oedd eisoes wedi eu cofnodi yn yr inc arferol.
• Ceir trafferth cyffredinol wrth ddehongli minimau (ui, ni, m, &c.) a hefyd wrth wahaniaethu rhwng c a t.
• Mae’r rhifau \1\, &c., yn dynodi rhif y llinell yn y testun golygedig.



79r
Cānu y dewi Gwynnuart brycheinyaỽc ae cant
\1\ Am roto douyt dedwyt deweint. \2\ Awen gan
awel pan del pylgeint. \3\ Awyt boed kyfrw//
yt kyfreith bartoni:- \4\ kynnelỽ o dewi y de//
5ukymeint. \5\ Ny dyly corn met keinon metweint.
\6\ Bart ny wypo hyn hỽnn hynny dy geint. \7\ Nyd
ef y canaf can digyofeint. uym mryd.- \8\ nam//
wyn mi ae pryd kywyd kywreint. \9\ ys mwy
y canaf kyn no heneint. \10\ Canu dewi maỽr a mo//
10li seint. \11\ Mab sant syw gormant gormes heint
ny ad.- \12\ na lledrad yn rad rwyd ysgereint. \13\ yssid
rad yny wlad a mad a meint. \14\ yg gyfoeth dewi
difefyl gereint. \15\ A rydid heb ofud heb ofyn
amgen.- \16\ heb ofal kynhen kylch y beneint. \17\ O
15nyd bleit a dreit drwy y wytheint. \18\ Neu hyt
goruynyt rewyt redeint. \19\ Ef kymerth yr duw
dioteifyeint arnaỽ yn dec \20\ ar donn a charrec a
chadỽ y vreint. \21\ A chyrchu ruvein rann gyr//
eifyeint. \22\ A gwest yn efrei gỽst diamreint.
20\23\ a gotef paluaỽd dernaỽd trameint. \24\ y gan vor//
wyn difwyn diwyl y bren deint. \25\ Dialwys peir//
glwys pergig dyfneint. \26\ Ar ny las llosged llu//
oet llesseint. \27\ Dyrchafwys brynn gwynn brei//
nyaỽl y vreint. \28\ yg gvyt seith mil maỽr a seith//
25ugeint. \29\ Archafael kaffael gan westeifeint.
\30\ Dyrchafwys dewi breui ae breint.
\31\ Y vreint ỽrth y uryd y vreinyaỽc. y ssyt \32\ ae
eluyt yn ryt yn rietaỽc.\33\ Ar iwerton wlad
ys rad rannaỽc. \34\ Ar deheu ef bieu a phebidyaỽc.
30\35\ A phobloet kymry a gymer attaỽ.- \36\ Ac a ryt
yn llaỽ llwyr deithiaỽc. \37\ tra el yn erbyn yr//


79v
parth nodaỽc. \38\ padric ae luoet yn lluossaỽc. \39\ Ac
ef an gỽrthuyn ỽrth nad ofnaỽc. \40\ ar drugaret
duw ar drugaraỽc. \41\ A garo dewi da diffreidyaỽc.
\42\ ac gaho ae caro ual caradaỽc. \43\ A garo dewi dio//
5 fredaỽc. ual deu eiryaỽc na uid.- \44\ na chared
na llid na lleidyr difyaỽc. \45\ A garo dewi diof//
redaỽc. \46\ cared efferen len laweraỽc. \47\ A garo de//
wi da gymydaỽc. \48\ cared ymwared ac yghen//
aỽc. \49\ A garo dewi ual difutyaỽc doeth.- \50\ Ry gel//
10wir ef yn goeth yn gyuoethaỽc. \51\ Deu ychen
dewi deu odidaỽc. \52\ Dodyssant hwy eu gỽarr
dan garr kynaỽc. \53\ Deu ychen dewi ardderchaỽc
oetynt.- \54\ deu garn a gertynt yn gyd preinyaỽc.
\55\ y hebrỽg anrec yn redecaỽc. \56\ y lasann. y las//
15gỽm nyd oet trỽm. tri urtassaỽc. \57\ Edewiti
Edewid bangu gu gadwynaỽc. \58\ Ar deu ereill
ureisc y urycheinyaỽc. \59\ Ban del gofyn arnam
ny ry bytỽn ofnaỽc. \60\ Rac gormes kedeirn cad
dybrunaỽc. \61\ Ar duw a dewi deu niueraỽc. \62\ yd
20gallỽnn bressen bresswil vodaỽc.
\63\ Breinhyaỽl uyth uytaf ban delwyf eno.-
\64\ ny byt yn eu bro a bryderwyf. \65\ Gwelafy
effeiryeid coetheid canhwyf. \66\ canaf eu mol//
yant men y delwyf. \67\ Gwelafy wir yn llwyr
25a llewenyt maỽr.- \68\ A llen uch allaỽr heb allu
clwyf. \69\ Gweleisy am ucher uchel eu rwyf.
\70\ A gỽraget rianet rei a archwyf garwyf.
\71\ Gweleisy glas ac urtas urtedic haelon.- \72\ ym//
plith dedwytyon doethon dothwyf. \73\ ym blwyf
30llann dewi lle a volwyf. \74\ yd gaffawyfy barch


80r
kyn nys archwyf. \75\ Ac o bleid douyt diheuart wyf.
\76\ Ac ar naỽt dewi y diaghwyf. \77\ A digoneisy o gam
o gyglwyf difri.- \78\ y duw a dewi y diwykwyf.
\79\ kanys dichaỽn dewi nys dichonwyf. \80\ Gwnaed
5eiryoled ym am a archwyf.
\81\ Archaf rec yn dec a digeryt. wyf.- \82\ y erchi
ym rwyf rwyt gerenhyt. \83\ y duw gessefin
dewin dofyt. \84\ Ac y dewi wynn wedy douyt. \85\ Dewi
maỽr mynyỽ syw sywedyt. \86\ A dewi breui ger
10y broyt. \87\ A dewi bieu balchlann gefelach \88\ lle
mae morach a maỽr greuyt.- \89\ A dewi bieu ban//
geibyr yssyt. \90\ Meitrym le ae mynwent y luossyt.
\91\ A bangor esgor a bangeibyr henllann.- \92\ yssyt yr
cloduan yr clyd ywyt. \93\ A maenaỽr deifi dioruy//
15nyt. \94\ Ac aber gwyli bieu gwylwlyt. \95\ A henuyniw
dec o du glennyt aeron.- \96\ hyfaes y meillyon hyfes
goedyt. \97\ llann arth llann adneu llanneu llywyt.
\98\ llann gadaỽc lle breinyaỽc rannaỽc rihyt. \99\ Nys
arueit ryuel llann uaes lle uchel.- \100\ nar llann yn
20llywel gan nep lluyt. \101\ Garth bryngi brynn dewi
digewilyt. \102\ A thrallỽg kynuyn ker y dolyt. \103\ A
llann dewi y crwys llogaỽd newyt. \104\ A glascỽm
ae glwys gyr glas vynyt. \105\ Gwyteluod aruchel
naỽt ny echwyt. \106\ kreic vuruna dec yma tec y
25mynyt. \107\ Ac ystrad nynhid ae rydid ryt. \108\ Rotes
duw dofyt defnyt oe uoli.- \109\ Dew ar ureui urȳn
llewenyt. \110\ Ragor maỽr uch llaỽr rac lluossyt.
\111\ Penn argynan coned cred a bedyt. \112\ A bod oe
gylchyn kylch y veyssyt. \113\ haelon athiryon
30a thec drefyt. \114\ A gỽerin a gwin a gwirodyt.


80v
\115\ a goruod a gwared lliwed llonyt. \116\ llwyth daniel
aruchel eu hefelyt. \117\ Nyd oes yn cadỽ oes a mo//
es a mynudyt. \118\ llwyth maryed maỽretus eu
merweryt. \119\ Gwell pob un duun deỽr noe gilyt.
5\120\ A dewi an differ an diffyn uyt. \121\ Ae wyrth an
diffyrth rac pob diffyt. \122\ A dewi an gỽeryd rac
kryd keryt. pechaỽd.- \123\ y maes maestaỽd dyt//
braỽd dybyt. \124\ Adewi ae goruc gỽr bieifyt. \125\ mag//
na uab yn uyw ae uarỽ deudyt. \126\ Adewi ry weled
10yny rihyt. \127\ ual kyfliỽ a heul hwyl ysplenhyt.
\128\ y ssid y dewi da gyweithyt. \129\ ỽrth wann a chada//
rn a chadỽ y prydyt. \130\ Ac itaỽ y mae mal y ded//
wyt. \131\ dedwytyon breui yny broyt.
\132\ O vedru canu coeth anrec y hael.- \133\ kefeisy archaf//
15ael kaffafy ostec. \134\ O gyrchu breui breint ehe//
dec. \135\ dym gorten yn llawen llawer gostec. \136\ y voli
dewi da gymraec ehofyn \137\ o uot bryd a bronn o
brydest chwec. \138\ o brydest dyllest dull ychwanec.
\139\ y ureui a dewi doeth gymraec. \140\ Diogel y naỽt
20yr neb ae kyrcho.- \141\ diogan y uro diogywec.
\142\ Rac creiryeu dewi yd gryn groec. \143\ ac iwerton
tiryon tir gwytelec. \144\ o garaỽn gan yaỽn gan
ehoec. \145\ hyd ar dywi afon uirein a thec. \146\ or llyn//
du lled vu llid gyhydrec. \147\ hyd ar tỽrch teruyn
25tir a charrec. \148\ Dothyỽ y dewi deheuparthec beir.-
\149\ y dial ual diweir dwyn y warthec. \150\ Dothyỽ
y dewi yn deheuec. \151\ gan borth duw porth dyn
yn diatrec. \152\ Dothyỽ y dewi diffreidyad tec.
\153\ Rys maỽr mon wledic reodic rec.


81r
\154\ Rymetylyeisy hynn y honni urtaỽl \155\ y urtas an//
uedraỽl a vedyr roti. \156\ Rwyf radeu bieu beirt
wy voli. \157\ a llen a llyfreu ar llenn bali. \158\ Pan deuth
o freinc franc oe erchi. \159\ yechyd rac clefyd rac
5clwyf delli. \160\ wynepclaỽr ditaỽr dim ny weli.
\161\ Pesychwys dremwys drwy vot dewi. \162\ Merch
brenhin dwyrein doeth y ureui. \163\ a phryd a gỽe//
ryd y gyd a hi. \164\ vrth glywed dahed tyghed
dewi. \165\ Ae vuchet wirionet. wirion enni. \166\ A el
10y medraỽd mynwent dewi. \167\ nyd a yn uffern
bengỽern boeni. \168\ A pheulin a pheunyt. y gorel//
wi. \169\ y geissyaỽ diffryd yd eerwi. \170\ Ny allwys
gỽerin gỽared iti. \171\ hyd ban y gỽaraỽd gwir//
yon dewi. \172\ Ar adar ae haroy. \173\ nyd arhoynt wy
15nep namwyn dewi. \174\ Ac ef ae dytuc oll heb eu
colli. \175\ yn un ysgubaỽr uaỽr ar llaỽr llenwi.
\176\ pan del ryuel a rwysc fichti. \177\ Ros eluyt pob
keluyt geilỽ dewi.1 Mae rhywbeth wedi ei ddileu rhwng geilỽ a dewi. \178\ a gỽyrtheu a oruc gỽe//
rthuaỽr dewi. \179\ bu obeith canhweith kyn noe
20eni. \180\ Danuoned itaỽ ditan perchi. \181\ o nef dec atef
adfwyn westi. \182\ allaỽr dec ny eill dyn disgỽyl
arnei. \183\ ychwanec kyuoeth creuyt peri. \184\ credỽch
a glyỽch kedỽch dewi. \185\ ynych llaỽ a llu y byd
y gyd a chwi. \186\ Ar uagyl eur y phenn fowch
25recddi. \187\ val rac tan tost yd wan. tyst duỽ iti.
\188\ Ae ureich ureisc \189\ ae urynn gwynn uchaf peri
uchel peri. \190\ a llech dec dros wanec a thros weil//
gi. \191\ Ae dytuc dy bu duw ỽrth y throssi. \192\ ac nad
vo yny uro breint a theithi. \193\ eithyr tri mỽc
30yn amlỽc oe amlenwi. \194\ A uynn duw dybyt


81v
byth wy uoli. \195\ A uynnho noted kyrched dewi
\196\ Duw a volaf yr eiryoled ym.- \197\ kany allafy dim
heb duw trined. \198\ Dewi yn ehag yn rann rwyt//
ged. \199\ Ac yn yg dietig dewi wared. \200\ Dewi|maỽr ar
5y mor mynych noted. \201\ Ry gelwir ar y tir rac dy//
ỽrthred. \202\ A gỽestua y dewi gỽestei roted. \203\ Ar pob
sant gormant geugant goned. \204\ A dewi ae treitywys
tros tydwed eluyt.- \205\ ar seint sywedyt dedwyt
dyghed. \206\ Ac y uyniỽ ethwyf eithaf dyfed. \207\ a the//
10yrnet ethynt a theyrnged. \208\ Ar uab nonn hael//
uronn haỽt ogoned. \209\ Ar dewi uab sant syndal
duted. \210\ Dewi maỽr myniỽ mad y gỽeled. \211\ penn
ar gynnan bedyt cRefyt a chred.
\212\ Ny chronnes rotes radeu wallofyad.- \213\ ruteur
15a dillad uad uerthideu. \214\ Ny cheffid gan naf
nac oe eneu. \215\ ny chaffad gỽrthep namwyn gỽy
rtheu. \216\ Gỽerthebed hyged y hygleu gertaỽr.-
\217\gwythuaỽr briodaỽr briaỽd defeu. \218\ Or daw llyg//
hes drom drỽm y geiryeu. \219\y geissyaỽ kymraỽ
20kymryd preityeu. \220\ Rỽg myniỽ ar mor maỽr a dro//
eu. \221\ A uyt ary eu llu wy lliw dyt goleu. \222\collant
ar llygeid ar eneidyeu. \223\ Ny welant na lliant nac
eu llogeu. \224\ A chyghor a wnant a chennadeu.- \225\y
hebrỽg itaỽ ebrwyt dretheu. \226\trydypla wytyl
25aflwyt diheu. \227\try dy but myniỽ mynaỽc bieu.
\228\ Peusydwys trefnwys diffwys trefneu. \229\ yn am//
gant hotnant ormant oreu. \230\ o anuot boia bu di//
amheu. \231\ y doeth ef y uyniỽ syỽ synhwyreu. \232\ keis//
swyd kythreulaeth gỽaeth gỽeithredeu. \233\ Ny all//
30wyd a uynnwyd methlwyd wynteu. \234\ Ellygwys


82r
gỽraget eu gỽrecysseu. \235\ Rei gỽeinyon nothon ae//
than uateu. \236\ ygỽerth eu gỽrth warae gwyrth a
oreu. \237\ kertassant gan wynt ar hynt agheu. \238\ Edewis
padric drwy dic dagreu. \239\ lloneid llech llauar hygar
5hygleu. \240\ pan aeth ywerton y wyrth ynteu. \241\ ac
eigyl racdaỽ draỽ dra thonneu. \242\ Aduw ae mynn//
wys myniỽ y dewi.- \243\ kyn geni yn ri y en ryuet//
eu. \244\ pan peregethwys hael pregeth oreu. \245\ ual
corn yd glywid gloeỽ y eiryeu.
10\246\ Kyn syrthei urwynen ar urynneu o nef.-
\247\ Neuoet y gadeu oe hanoteu. \248\ Ny syrthei yr
llaỽr uaỽr uilltireu. \249\ namyn ar dyn urtaỽl urt//
hynt seinhyeu. \250\ A dewi oet bennaf or pennaeth//
eu. \251\ A duw yn gỽybod y deuodeu. \252\ Ac ef oet uch//
15af yr yn dechreu byd.- \253\ A heuyd kertynt y gyd
a ninheu. \254\ Dewi differwys y eglwysseu. \255\ Dicho//
nes rac gormes gormant greirieu. \256\ A phynnaỽn
dewi ae phynnhonneu llaỽn.- \257\ llawer un radla//
vn frwythlaỽn frydeu. \258\ Ac ol y uarch ae ol yn//
20teu. \259\ ys adwen y maen y maent ell deu. \260\ y ssid hy//
nn ary urynn gỽynn goleu uchel.- \261\ gan ochel
drygoet drygweithredeu. \262\ Mynogi a pherchi a
pharch beinkeu. \263\ yn eglwys a chynnwys a cha//
nnwylleu. \264\ yssid gyfetach gan gyfeteu. \265\ a charu
25duw yn drech no phennaetheu. \266\ yssid gan un//
byn unbarch dynyolaeth.- \267\ yssid unbennaeth
unbennesseu. \268\ yssid escob llary uch alloreu dewi.-
\269\ Pym allaỽr breui breint yr seinhyeu. \270\ Ac y uoli
dewi dothwyf yr deheu. \271\ Boed doeth von am
30clyw am gỽerendeu.


82v
\272\ YGỽr a folaf gwir ogonedt. \273\ Ny wnaeth
na gỽaeth na gwythlonet. \274\ Namyn o bell
dygymhell gwell gwirionet. \275\ A dygynnull
seint yny senet. \276\ Seint anogaỽn angaỽ a llyd//
5aỽ llu edrysset. \277\ Seint lloegrwys ac iwys a se//
seint y goclet. \278\ Seint manaỽ ac anaỽ ac yny//
sset. \279\ A seinhyeu powys pobyl en ryuet. \280\ Seint
iwerton a mon a seint gwynet. \281\ Seint dyf//
neint a cheint a chynnatlet. \282\ Seint brychein//
10 byaỽc bro hyỽret. \283\ a seinhyeu maelenyt eluyt
uannet. \284\ A seinhyeu pressent worment tiret.
\285\ Dy buant y gyd y un orsset. \286\ y ureui ar dewi
da y uuchet. \287\ y gymryd dewi dy gymrodet.
\288\ yn bennhaf yn deccaf or teyrnet. \289\ Or digon//
15sam ny gam o gymaret. \290\ kyfodỽn archỽn
arch diomet. \291\ Drwy eirioled dewi a duw
a uet. \292\ Gwae anad gỽēnỽlad gỽedy mass//
wet. \293\ Drwy eiryoled meir mam radlonet.
\294\ A mihagel maỽr ym pop aruet. \295\ Dychefe//
20rtuytỽn ny lu am y laryet. \296\ Dycheferuyt//
ỽn ninheu am drugaret.

1 Mae rhywbeth wedi ei ddileu rhwng geilỽ a dewi.