37: col. 1

\1\ Marthin^{1 Marthin Mae’r llythyren gyntaf yn fawr iawn ac wedi ei haddurno’n helaeth.} sant oedd
esgob a chonffesor
i grist ac a hanoedd o sabaria vn
o ddinessydd gwlad panonia ac
5ynyr eidal tisin i magwyd ef
Ai rieni ef hagen yr yw bod
yn beganiaid ann ffyddlon yr
oeddynt yn anrrydeddus o
vrddas bydol Kanis i dad yn
10gyntaf a vv varchoc vrddol vr:
ddassol A gwedy hynny yn
gapten ar varchogion Yntav
Marthin yni ievengtid a ym:
arverodd o ddwyn arvav dan
15gonstans Amerod Ruvain
Ac wedy hynny dan sulianvs
Sissar nid oi vodd kanis oi vab:
olaeth Rybucho gwasanaethv
duw yr oedd \2\ A phann oedd ddec
20blwydd o oedran ef a aeth yr
eglwys o anvodd i rieni i geisio
bedydd Ac yn an Ryvedd yr
awr honno ef a droes i veddwl
mewn gweithredoedd duw yn
25gymin a chwynychv o hono
vyned yr diffaith i benydio i
gorff yni ddevddengmlwydd Ac
ef awnaeth ar hynny eddvned
ddigon kadarn pe i oedran nis
30llesteiriai eisioes yni vabolaeth
veddwl yr oedd ai vryd ar vyn:
achlogoedd ac eglwysi yr hynn
a gwplaodd yn ddwyvol gwedy
hynny \3\ A phann ddoeth gorch:

37: col. 2

ynvn i wrth y brenhinoedd i bawb
o veibion yr hen varchogvrddolion
ddyvod i roddi ev llw ai henwav i vod
yn varchogion yn lle ev tadav A
5thrwy gyhudd i dad ef oedd hynny
yr hwnn oedd yn kenvigennv
wrth weithredoedd da: marthin i
vab yna a ddalpwyd yn bymtheng:
mlwydd o oedran A thrwy garch:
10ar mewn heyrn ef a gymhellwyd
i vod yn varchoc vrddol A bodlon
vv ef ar vn gwasanaethwr Ac
i hwnnw yny gorthwyneb i gwn:
ai y meistr y gwasanaeth yn gym:
15in ac i tynnai i am i draed a sychv
i esgidiav Ar vnRyw vwyd a
lewynt \4\ Tair^{2 Tair Mae’r llythyren gyntaf yn arbennig o fawr a chyda rhuddellu cryf.} blynedd agos ky
i vedyddio y bu yn ymddwyn ar:
vav yr hynny yr oedd ef yn lan
20or beiav y Rai y byddai i genedl
yn ymarver o honvnt Mawr
oedd i gariad ai ddaioni^{3 ddaioni Mae strôc a all fod yn ddot ar gyfer yr ‘i’ (er ei bod yn uwch i fyny nag arfer) uwchben yr ail o’r tri minim ar ddiwedd y gair yn hytrach na’r trydydd, ac mae inc tywyllach nag inc y prif destun ar y minim cyntaf.} y mysc
i gyd varchogion Anwydus ac
vvydd oedd yn Ragorol Rac neb
25val y tybygid i vod ef yn vynach
yn gynt noc yn varchoc vrddol
Ac ar y pethav hynn ef a dynodd
atto gariad i gyd varchogion hyd
pann wnent i vrddassu ef yn
30an Ryvedd Ac yr nad oedd ef
wedyr vedyddio ef awnai weith:
redoedd da val dyn bedyddiol nid
amgen kynorthwyo lluddedigion
helpio Revdusion porthi newy:
35noc A dilladv noethion heb
gadw dim oi gyfloc iddo e hvn
eithr i vywyd dyniol Nid

38: col. 1

gwrandawr byddar oedd ar yr evengil
heb goffav drannoeth yr hynn a gl:
owsai namyn koffav pob peth a
wnai ef ai kadw yni gof \5\ Ac val
5yr oedd ef ynghanol y gaiaf ar
ddrykin mawr yn dyvod i ddinas
amias heb ddim am dano eithyr
mantell ar vchaf i arvav ef a
weles wr tlawd noeth yn govyn
10kardod A phawb yn myned i
heibio heb roddi dim iddo Marth:
in a veddyliodd val yr oedd ef yn
gyflawn o ras duw panyw
kadw hwnn yr oeddid iddo vo i
15roddi kardod iddo gann vod pawb
yn myned heibio heb roddi dim
Ac ni wyddiad yntav pa wnai
dim nid oedd yw roddi eithyr
y vantell oedd yn kadw i arvav
20 kanys y kwbyl ond hynny
a roddasai yn alusenav Ef
a dynnodd i gleddyf Ac a ran:
nodd y vantell Ryngtho ef ar
tlawd Ac yntav a wisgodd i
25hanner hi am dano A llawer
ar a welsant hynny ai gwatw:
arasant ef am ddryked llvn
i drwsiad eraill a vv well ev
synnwyr ai kydwybod a vv drist
30ganthvnt nad yntwy awna:
ethoedd y gardod honno Ac
wynt a digon ganthvnt o
ddilladav yw Roddi yr tlawd
heb yw noethi e hvn \6\ Ar nos
35honno ef awelai varthin drwy
i hvn yr arglwydd iessu grist
wedy wisgo dryll y vantell

38: col. 2

a roddasai varthin yr tlawd am
dano ef Ac ef ai klywai yn erchi
iddo edrych yn hysbys y wisc
a roddasai A heb ohir ef a glyw:
5ai yr arglwydd yn dywedud
wrth aneirif o engylion A
oeddynt yn sevyll gar i law ef
Marthin y gwr sydd heb vedyddio
etto am trwsiodd i or wisc ho
10Kanis yr arglwydd oedd gof
gantho y geiriav a ddywedasei
ynyr evengyl pann wnelyoch^{4 wnelyoch Ymddengys fod o wedi ei hysgrifennu dros y wreiddiol. Yr un math o newidiadau a welir ar dudalennau 51 (col. 2 (ll. 23) Roddoassai) a 60 (col. 2 (ll. 1) y or). Fe’u deellir yn waith y brif law: mae’n rhaid fod hyn yn wir yn achos Roddoassai, o leiaf, oherwydd gellir gweld bod y newid wedi ei wneud cyn i’r llaw orffen ysgrifennu’r gair.}
les yr lleiaf or mav vi i mi y
gwnaethoch Ac i gadarnhav
15tystiolaeth o weithred gystal a
hi y bu wiw gan yr arglwydd
ymddanngos ynyr vn Ryw wisc
a roddasai varthin yr tlawd Pa
weles marthin y weledigaeth ho
20nid balchav a oruc mewn llyw:
enydd dyniol namyn kyvad na:
bod daioni duw yni weithredoedd
\7\ A phann oedd ef ddwyvlwydd
ar hugain o oedran y bedyddiwd
25ef Ac yr hynny nid adewis ef
i vilyriaeth yr awr honno yr
mwyn i gapten yr hwnn yr
oedd gyd ymddeithas vawr y
Ryngo ac ef Eithr pann
30ddarffai ysbaid i gapteniaeth
Marthin a eddewis ymado ar
byd Ac velly i bu ef agos i
ddwy vlynedd wedy i vedyddio
yn dwyn henw marchoc
35 \8\ Ac yn hynny o amser y doeth
i ffraingk genedlaethav dieithr
i ryvelu Ac yna kynnvll a
oruc y sulianvs sisar hwnw

39: col. 1

lu mawr yn ninas vangion
Ac ef a roddes roddion yw varch:
ogion val yr oedd ddevod A galw
pawb yno olynol oni ddoethp:
5wyd ar varthin Yna y gweles
yntav ar i vryd amser kymes:
urol i gael i ryddhav oi vilyri:
aeth Ac ef a veddyliodd nad
oedd deilwng iddo gymryd
10 Rodd onid ymladdai XAc yna
y dyvod wrth sulianvs sisar
Mi a ry velais gyd a thi goddef
ym bellach ryvelu gyd a duw
A Roddion kymered y neb a
15ymladdo A sulivsisar a gyffroes
yn vawr gan y geiriav hynn
Ac a ddyvod wrth varthin
nad o blegid. krevydd a dwy:
volder yr oedd ef yn hynny
20namyn Rac ofn myned
yr vatel a vydd ai dranoeth
Ac yna i dyvod Marthin
wrtho yn ddwys di ofnoc o
blegid llyfrder wyf vi Ac od
25wyt ti yn tybio vy mod i
yn llwfr e vory Mi a safaf
Rwng y ddav lu heb arvav
ym kylch yn enw yr argl:
wydd Iessu grist heb darian
30ond arwydd y groc^{5 arwydd y groc Tanlinellwyd y geiriau hyn mewn inc tywyll, gwahanol i eiddo’r testun, ac ychwanegwyd symbol y groes ar ymyl y ddalen mewn inc tebyg, fel pe bai i dynnu sylw atynt. Cf. y croesau ar dudalennau 43, 44 a 52.} A mi a
af drwy yr holl elynion
yn ddi argyhoedd Ac yna
y gorchmynnodd sulianvs
sisar garcharv Marthin
35oni gwplai a ddywedasai
A thrannoeth yr anvones

39: col. 2

y gelynion At sulivsisar i geisio
heddwch ac i ymroddi iddo A phwy
a veddyliai na bai y gorvoledd
hwnn yr mwyn y gwr bendig:
5edic A eddowsai vyned heb arvav
y mysc y llu Ac yr gallu o dduw
gadw i wasanaethwr Rac kle:
ddyvav a dartiav Rag kael o
eraill ev marvolaeth yr ystop:
10ies duw y Ryvel Ac ni vynnodd
duw roddi amgen varvolaeth y
dros i varchoc ef ond gorvod ar
y gelynion heb golli dim gwaed
\9\ A gwedy gado i vilyriaeth ef
15aeth Marthin at ilar sant
esgob putanesis Ac yno i trigodd
ennyd Ar vn ilar hwnnw a
geisiodd i rwymo ef yno val
y gallai drigo gyd ac ef yno i
20wasanaethv duw ef a ddam:
vnodd arno vod yn ddiagon A
Marthin a ymesgusodes nad
oedd ef deilwng yr radd honno
Ac ni vynnodd namyn i wnev:
25thur yn ysgolhaic dwfr swyn
Ar ordr honno nis gwrthodes
Rac gwybod i vod yni distyrv
Achos i bod yn is nor llall
\10\ Ac ychydic o amser wedy hyy
30ef a erchid iddo drwy i hvn
vyned i ymwel ai wlad Ac
ai dad ai vam y Rai a oeddynt
beganiaid an ffyddlon Ac velly
drwy ganiad ilar sant yr
35hwnn oedd dan wylo yn ervyn
iddo vrysio drychefn adref yno

40: col. 1

Marthin^{6 Marthin Mae’r llythyren gyntaf yn fawr iawn ac yn addurnedig.} a gymerth i siwrnei
drwy dristwch a thrymder Ac ef
a dystiolaethodd wrth i vrodyr y
kaffai ef lawer o vlinder a gwrth
5nebedd yny bererindod honno yr
hynn a vv brovedig gwedy hyn:
ny yn gyntaf Rwng yr alpes
ac yno ef aeth ar gyfeiliorn A
lladron ai daliasant ef Ac vn o
10naddvnt a geisiodd i daro ef ar
i benn a bwyall arvev y lleidr
arall a erbyniodd y dyrnod A
hwynt a rwymasant i ddwylo
darch i gefn Ac ai Roddant yw
15gadw att vn o naddvnt A pha
aeth hwnnw ac ef ym hell o
ddyno govyn a oruc pwy oedd
Marthin heb ef wyf a christi:
on wyf vi A oes arnad ti ofn
20heb y lleidr Marthin a ddyvod
yn hyf wrtho na buasai yrioed
sikrach na diogelach kanis ef
a wyddiad vod trvgaredd duw
yn vawr Ac yn enwedic mewn
25provedigaethav a blinder eithr
mwy heb ef yw vy ofn i dy vod
ti ynghyvyrgoll am dy vod yn
lladratta Ac yn anheilwng i gael
trvgaredd grist A phregethv a
30wnaeth Marthin iddo o eiriav
yr evengyl Ar lleidr yna a droes
yr ffydd ac a gredodd i grist Ac
ef a dduc marthin yw ffordd e
hvn yn Rydd gan adolwc iddo
35weddio drosto Ac ef a vv y lleidr
wr da santaidd o hynny allan
\11\ Ac ynyr vn hynt honno pa
aeth Marthin heb law melan

40: col. 2

y kyvarvv y kythrel ac ef ar vodd
dyn bydol A govyn iddo pa le yr
ai a oruc y kythrel Marthin a
ddyvod panyw yr lle i mynnai
5dduw i alw y kythrel a ddyvod pa
le bynnac yr elych diawl a vo
gorthwyneb ytt Marth ai hateb
odd o lef broffwydol yr arglwydd
heb y sydd help ym Ac nid ofnaf
10awnel dyn Ac ar hynny y gelyn
a giliodd yn ddisyvyd oi olwc ef
A phann ddoeth yw wlad att i
rieni i vam a droes ef yr ffydd
A llawer o rai eraill i dad ef
15a drigodd yni ddrygioni \12\ Gwedy^{7 Gwedy Mae’r llythyren gyntaf yn arbennig o fawr a chyda rhuddellu cryf.}
hynny pann gyvodes lolardiaeth
Ariana drwy r byd Ac yn enwedic
o vewn Ilarikwm Marthin yno
e hvn a ddadlevodd yn erbyn an
20ffyddlonder yr effeiriaid Ac am
hynny ef a gavas lawer o vlinder
ac amarch Ac or diwedd ef a
gvrwyd ar gyhoedd y noeth a
gwielyn ac ef a yrwyd or di
25nas drwy amarch Ac ef aeth
yr eidal kanis ef a glowsai vod
eglwysi ffraingk mewn blinder
mawr a gyrv ilar sant allan
or tir o gedernid ylolardiaid ac
30y melan yr ordeiniodd ef vy
nachloc iddo Arsexensivs ty
wysoc y lolardiaid Awnaeth
gwrthnebedd mawr i varthin
sant ac ai gyrodd ef allan or
35dinas \13\ Yna yr aeth marthin
Ac vn effeiriad santaidd gyd ac

41: col. 1

ef i ynys galinaria^{8 galinaria Gall mai galmaria sydd yma am nad oes strôc i’w gweld uwchben y minim cyntaf ar ôl yr l, ond fe’i trawsysgrifiwyd yn galinaria ar sail darlleniad y fuchedd Ladin, SSVM §6(5) Gallinaria.} ac yno
y bvant hwy ennyd yn byw
ar wraidd llysievoedd Ac yno
y kymerth ef yn vwyd iddo
5heleboriwm gwenwynic a
phann glybu gedernyd y
gwenwyn yn argyweddv iddo
ac yntav yn nesav tv ai
angav ef a yrodd ai weddi bob
10klwyf a dolur o ddiwrtho
Ac ni bu hir gwedy hynny yn:
i glybu varthin gael o ilar
sant ganiad i ddyvod adref Ac
yntav Marthin a roes i vryd
15gyvarvod ac ilar yn Ruvain
\14\ A phann ddoeth ef yno ilar
a aethoedd ymddaith or dref
A Marthin ai dilynodd ef hyd
adref Ac ilar ai kroesawodd
20ef yn garedic A Marthin
yna a ordeiniodd mynachloc
iddo yn emyl hynny Ac yn
yr amser hwnnw y doeth
dyn heb vedyddio at varthin
25i geisio dysc Ac ni bu hir oni
glyvychodd hwnnw o drwm
haint a Marthin o ddigart:
tref Ac ar benn y trydydd
dydd y doeth adref Ar dyn
30gwedi varw yn ddisyvyd heb
vedydd A phann weles mar:
thin y korff marw Ai vrodyr
yn kwynvan vwch i benn
Marthin a wylodd A than

41: col. 2

riddvann nesav att y korff a
oruc gan gymryd yr ysbryd
glan yni veddwl Ac erchi i bawb
vyned allan or ystavell lle roedd
5y korff marw A gweddio duw
a oruc Marthin Ac ym henn
agos yr ddwy awr ef a welid y
korff yn sylvv i holl aelodav ac
yn egori i lygaid Ac yna Mar:
10thin o hyd i lef a ddiolches i duw
A phann glybu y Rai oedd allan
hynny hwynt a vrysiasant i me:
wn Ac a welsant yn vyw yr
hwnn a welsynt yn varw Ac
15ynyr awr honno y bedyddiwyd
ef A byw vv dalym mawr o
vlynyddoedd wedy hynny A
hwnnw vv y gwyrthiav kyn:
taf Awnaeth Marthin yno
20 Ar vn dyn hwnnw a ddyvod
i ddwyn ef gar bronn y browd:
wr A Roi arno varn orthrwm
Ai yrrv i leoedd tywyll Ac yno
dyvod o ddav angel at y braw:
25dwr A dywedud Panyw y
dyn hwnn y mae Marthin
yn gweddio drosto Ac ar hy:
n gorchymyn duw at yr vn
engylion i roddi yr enaid yn
30y korff ai ddwyn att varthin
Ac ar hynny yr amlhaodd
i henw ef marthin yn vwy
ac yn santeiddiach Ac yn an:
Rydeddusach noc y bu or blaen^{9 blaen Ysgrifennwyd dwy lythyren olaf y gair o dan y tair cyntaf (ac mewn ‘blwch’); fe’u hailadroddir ar ddechrau’r tudalen nesaf.}

42: col. 1

en \15\ Ni^{10 Ni Mae’r llythyren gyntaf yn arbennig o fawr a chyda rhuddellu cryf.} bu hir gwedy hynny val
yr oedd varthin yn myned ar draws
maes gwr bonheddic ef glywai gri
A chwynvan vawr gan boloedd
5 A govyn a oruc Marthin pa
ryw nad oedd honno yna i dyw:
etpwyd iddo panyw vn or
gwasanaethwyr a ymgrogasai
Ac ar hynny Marthin a aeth
10yr ystavell lle yr oedd y korff
yn gorwedd A gyrrv pawb or
ystavell A gweddio vwch benn y
korff A heb ohir ef a estynnodd
y korff marwol i law at varthin
15 Ac a gyvodes yn vyw ac a gerdd:
odd gyd a marthin \16\ Ac yn ol
hynny echydic y keisiwyd y
gan varthin vyned yn esgob
turwyn Ac ni ddevai ef oi vodd
20i vod yn esgob Ac ar hynny i
doeth gwr or dinas Ruricius
oedd i henw Ac adolwc iddo
ddyvod i iachav i wraic ef a
oedd yn wann glaf A phann
25ddoeth marthin allan yr oedd
aneirif o wyr y dinas yni aros
ef Ac wynt ai dugant ef oi
anvodd yr dinas Ac anveidrol
oedd vaint y lluoedd pobl oedd
30yno or dinas hwnnw a dinesydd
eraill yn dyvod i gyvarvod ac
ef A phawb ai ewyllys ac ai
air ar wnethur marthin yn
esgob A dywedud bod yn hap:
35us yr eglwys ai kaffai ef
yn esgob arnai Eisioes^{11 Eisioes Mae’r llythyren gyntaf yn arbennig o fawr a chyda rhuddellu cryf.} Rai

42: col. 2

or esgobion a ddoethesynt yno
A ddywedasant nad oedd ef abl
i vod yn esgob herwydd nad oedd
wr korffoc semlantus trwsiadus
5na gwalltwr da Y bobl hagen
a wattwarassant ynvydrwydd yr
esgyb Ac wynt awnaethant varthin
yn esgob Ac yr hynny yr vn gwr
vv ef am vod yn ddivalch ac yn
10gydostwng o galonn athrwsiad
Ac velly yn gyflawn o owdurdod
a gras y bu ef yn kyflenwi teil:
yngdod esgob val nad oedd yn
gado dim oi rinweddav da dros
15gof \17\ A gwedy hynny gann nad
oedd ef yn gallu dioddef kyrchva
y bobl atto ef a wnaeth Iddo
vynachloc ar ddwy villdir o ddi:
nias turwyn yn lle diarffordd kyf
20rinachol y Rwng kraic vchel ac
avon leyr heb ffordd i vyned i:
ddi ond vn llwybr kyvingk Ac
a beris gwnevthur ystavell iddo
o brennav gwniedic a elwid kell
25varthin A llawer or brodyr
ar yr vn modd awnaethant
ystevyll vddvnt ynyr vn brynn
pedwar vgain haiach oedd o
ddysgyblon i varthin yn dysgv
30ac yn kymryd exsampl wrtho
Nid oedd neb yn berchennoc
da yno nam pob peth yn gyff:
redin oedd Ryngthvnt Nid oedd
rydd vddvnt brynv na gwerthv
35dim val y byddai rydd i lawer
Mynach kanis yn amser krist
nid oedd ond ysgrivenyddion

43: col. 1

yn ev plith A hynny a drefnid
yr Rai Ievangaf A Rai hynaf
i weddio Ann vynych yr ai neb
o naddvnt oi gell allan ond pa
5ymgnvllynt i dy y gweddiav yr
vn bwyd a gymerynt oll pa
ddelai yr amser vddvnt Ac nid
adwaenid neb yno win Onid y
neb a gymhellai glevyd trwm
10 A Ryvedd oedd allu dwyn y
sawl wyrda vrddasol oedd yno
i vod mor ostyngedic ac mor dda
i krevydd ac oeddynt kanis hwy
a vagesid mewn amgen vodd a
15ni awelsom lawer o Rai hyy
yn esgyb kanis pa eglwys
bynnac a vai heb effeiriad o
vynachloc varthin y mynnynt
i gael \18\ Bellach^{12 Bellach Mae’r llythyren gyntaf yn arbennig o fawr a chyda rhuddellu cryf.} ni a soniwn am
20rinweddav marthin gwedy i
vyned yn esgob yr oedd garllaw
y vynachloc yno le yr oedd bobl
yn addoli gan gredu kladdu yn
lle hwnnw verthyri Ac allor
25a ordeiniasai yr esgob vchaf
yno A Marthin a ddoeth yno
Ac a ovynnodd y Rai pennaf
or effeiriaid ar ysgolheigionn
oedd yno henwav y merthyri
30hynny ar amser y dyoddevesent
Ac am nachas atteb or byd wrth
i vodd ef aeth ymddaith ac ni
ddoeth yno ennyd ar ol hyy
eisioes blin vv gantho nachae
35wybod sierteinRwydd am y lle
vchod A pher yglv bod y dynion

43: col. 2

mewn kam ffydd Ac yna y
doeth marthin ac ychydic o gyd
ymddeithion yr lle hwnnw Ac
a sevis ar y bedd Ac a weddiodd ar
5dduw ar ddanngos iddo pwy oedd
gwedy gladdu yno Ar awr
honno ef a weles ar y tv assw
iddo yn agos atto gysgod budr
brwnt A Marthin a ovynnodd
10iddo i henw ai dal gann dduw
yntav a ddyvod panyw lleidr
oedd ai ladd am i ddrygioni Ac
nad oedd iddo ef rann gyda mer:
thyri A phawb ar a oedd yno ai
15klywynt ef yn dywedud Ac ni
welynt ddim o hono Ac yna
y dyvod Marthin i bawb beth a
welsai Ac a beris symvdo yr allor
or lle hwnnw A Ryddhav y
20bobl am i gwann ffydd \19\ Gwedy^{13 Gwedy Mae’r llythyren gyntaf yn arbennig o fawr a chyda rhuddellu cryf.}
hynny a Marthin yn myned
i siwrnai ef a welai ym hell i
wrtho yn dyvod tv ac atto gorff
pegan yn myned yw gladdv ac
25ni wyddiad ef beth oeddynt Rac
yw pelled i wrtho eithr ef a dy:
biodd pann weles y llieiniav or
elor mae karliaid yn gwnevth:
ur erddvniant yr gav ddwywav
30oeddynt kanis arver y ffrangkod
ynyr amser hwnnw oedd ddw:
yn delwav kythrevliaid A
llennllieiniav yni kylch I
amgylchynv y meisydd A
35 Marthin yna a roes groes ai^{14 Ychwanegwyd croes mewn inc tywyll ar ymyl y ddalen fel pe bai i dynnu sylw at weithred Martin; cf. y croesau ar dudalennau 39, 44 a 52.}
law Ryngtho ac wynt Ac

44: col. 1

a orchmynnodd vddvnt roddi y
llwyth yr llawr ac na sylvynt
or lle hwnnw Ac yna sevyll a
wnaethant yn gyntaf megys
5kerric y savasant yn llonydd
gwedy hynny o bob modd keisio
kerdded ac nis gellynt namȳ:
n troi megys Rod ynyr vn
lle hyd pann orvv vddvnt ro:
10ddi y korff yr llawr A synnv
arnvnt yn vawr a orvgant
gan ryveddu a Meddyliaw
ynddvnt yn ddistaw pa beth
a ddaroedd vddvnt A phann
15wybu y benndigedic varthinn
Mae myned achorff yw gladdv
yr oeddynt ef a roddes ganiad
vddvnt i gerdded ar korff yw
gladdu \20\ Hevyd^{15 Hevyd Mae’r llythyren gyntaf yn arbennig o fawr a chyda rhuddellu cryf.} val yr oedd yr
20anrrydeddus varthin ddiwyr:
nod yn amkanv bwrw hen
demyl yr llawr A bwrw pr:
enn pinivs oedd yn emyl y
demyl yr llawr yna ef a ddo:
25eth esgyb yr lle hwnnw A
llawer o lolardiaid gyd ac wynt
I lestair bwrw y prenn Ac
yna i dyvod Marthin wrthvnt
nid oes dim ffydd nachrevydd
30yr kredv yr prenn hwnn
kalhynwch chwi dduw yr
hwnn yr wyf vi yni wasan:
aethu y prenn hwnn Raid
yw i vwrw yr llawr kanis
35ef a gysegrwyd yr kythrel
Ac yna y dyvod vn or peganiaid^{16 peganiaid Ysgrifennwyd niaid o dan pega (ac mewn ‘blwch’) ac fe’i hailadroddir ar ddechrau’r golofn nesaf.}

44: col. 2

niaid a oedd hyvach nor llaill
wrth varthin a oes gennyt ti
hydeb yn dy dduw yr hwnn yr
wyt yni wasanaethu Ac yn
5amddiriaid iddo val y gellych
sevyll dan y prenn lle mae i
bwys i syrthio A ni avwriwn
y prenn yr llawr A phann
vo yn syrthio saf dano Ac o
10bydd dy arglwydd gyd a thi ti
a ddiengy Ac ar hynny i kyt:
vnodd Marthin A phawb or
peganiaid a vv dda ganthvnt
yr amod A bwrw y prenn a
15orugant dan obeithio y lleddid
Marthin gelyn i ffydd hwynt
Ac yna y kymynasant y pre
ar lle oedd ddi bettrvs ganthvnt
ac ysbys y syrthiai y prenn
20hwynt a rwymasant varthin
yno A phann welsant y pre
wrth ddiwedd i gymynv yn pwy
so tv ac att varthin llawen
vvant Ar Mynaich a oeddyn
25yn edrych ar hynn a gollasant
i gobaith Ac yr oeddynt yn
disgwyl marvolaeth varthin
drwy vawr dristwch a goval
eisioes marthin yn ddi ofnoc
30oedd yn gobeithio duw Ac ai
ymddiriaid ynddo A phann
weles ef y prenn yn syrthio
yn vniawn atto y Roddes ar:^{17 Ychwanegwyd croes mewn inc tywyll ar ymyl y ddalen (cf. tt. 39, 43, 52).}
wydd y groc Ryngtho ac ef
35 Ac yna y doeth megys kawad

45: col. 1

o gorwynt Ac y troes y prenn
yni orthwyneb val y bu agos
Iddaw a lladd llawer or pegani:
aid y Rai oeddyn yn sevyll yn
5lle sikr ar ev bryd Ac yna
synnodd ar y peganiaid weled
y gwyrthiav hynny Ar myn:
aich a wylasant o lywenydd ac
a volasant henw duw kanys
10hysbys vv ddyvod Iechyd yr
wlad honno y dydd hwnnw
kanis ni bu haiach a welsant
y gwyrthiav hynn ar nachre:
dasant i grist a gadaw kam
15gred ai hanffyddlonder Ac yn
wir o vlaen Marthin ni bu
neb yny gwledydd hynny yn
amlhav henw duw nac yni
voli ond drwy y gras a roddasai
20dduw iddo ef mewn Rinweddav
ac examplav santaidd i tyvodd
ffydd a daioni hyd nad oedd le ar
y buasai demlav yr gav dduwiev
ar na bai yno y naill ai eglwys
25ai mynachloc yn enw Iesu vab
mair vorwyn \21\ Ac^{18 Ac Mae’r llythyren gyntaf ychydig yn fwy nag arfer a chyda rhuddellu cryf.} val yr oedd var:
thin yn llosgi hen demyl arall yr
gav dduwiav oedd mewn ystryd
or dinas ettywynion tanllyd a
30deflis am benn y tai nessaf yr
demyl A phann weles marthin
hynny Redec a oruc a dringo i
nenn y ty a sevyll Rwng y tai
ar tan A thrwy rinwedd y sant

45: col. 2

y troes y fflam yni gorchwyneb
Ac yr ymrysones y ddwy elment
ai gilydd nid amgen y gwynt ar
tan ar tai a ddiengis Rac llosgi
5 \22\ Yr^{19 Yr Mae’r llythyren gyntaf ychydig yn fwy nag arfer a chyda rhuddellu cryf.} oedd mewn ystryd a elwid lep:
rwsswm hen demyl gywaethoc
A Marthin a ddoeth yno i gesio
llosgi honno Ac y kyvodes y
meiri ar peganiaid yn erbyn
10Marthin a llestair iddo wnevthur
i amkan Ac yntav aeth i le yn
emyl hynny Ac yno y bu ef
dri diav yn ymprydio ac yn gwedd
io mewn gwisc rawn y n gorwedd
15yny lludw Ac yn adolwc i dduw
kana allai ef ddistrywio kadernyd
y demyl anvon o hono ef rinwe:
ddav nevol ai bwriai yr llawr ac
ai diffeithiai Ac ar hynny ef a
20ddoeth att varthin ddav angel yn
darianoc o vilyriaeth nevol Ac
wynt a ddywedasant wrth varth:
in Mae duw ai hanvonasai hwy
i yrrv y peganiaid ar ffo Ac
25yw nerthv yntav o losgi y demyl
ai distrywio Ac erchi i varthin
vyned i gwplav y gwaith a
ddychrevassai yn ddwyvol Ac
yno raeth marthin ac yng
30wydd y peganiaid y llosges y
demyl ar gav ddelwav oll ar
allorav heb allel i lestair A
phann welsant hynny dyall

46: col. 1

a orugant mae kedernyd Rinweddol
oedd yn peri vddvnt na ellynt ym
ryson a Marthin A phawb haiach
a gredasant yr arglwydd Iessu grist
5dan grio yn eglur a chyfadnabod
bod yn orav addoli duw a marthin
Ac ysgevluso y gav dduwiav y
Rai ni ellir help vddvnt I hvn
\23\ hevyd yngwlad ediwrw m yr oedd
10varthin yn distrywio temyl y
gev dduwiev ef a gyvodes yni erbȳ:
n aneirif o beganiaid Ac vn o naddv:
nt oedd ddewrach nor llaill Ai kyr:
haeddodd ef achleddyf noeth ar vedr
15i ladd A marthin pann weles
hynny a vyriodd i vantell i wrtho
Ac a estynnodd i benn y noeth tv
ac atto Ar pegan a ddyrchavodd i
vraich yn vchel ar vedr i daro Ach
20yd a hynny ef a syrthiodd yr llawr
dan draed Marthin Athrwy oer
vraw a dychryn mawr Rac ofn
duw ef a ervynniodd vaddevaint
athrvgaredd yr sant Nid^{20 Nid Mae’r llythyren gyntaf yn arbennig o fawr a chyda rhuddellu cryf.} oedd
25an hebic i hynny i damwyniodd
amser arall val yr oedd varthin
yn bwrw temyl gevdduw yr
llawr vn or peganiaid a geisiodd
i vrathu a chyllell Ar llafn a
30ddivlannodd o law y dyn enwir
val na weled byth Mynych^{21 Mynych Mae’r llythyren gyntaf yn arbennig o fawr a chyda rhuddellu cryf.}
eisioes pann vai y peganiaid
yn llestair iddo ddistrywio ev
temlav y danngossai ef ai bregeth
35olevni vddvnt val yr esmwythai
35ev kalonnav hyd pann vwriynt

46: col. 2

ai dwylaw e hvnain ev temlav
yr llawr \24\ Gras^{22 Gras Mae’r llythyren gyntaf yn arbennig o fawr a chyda rhuddellu cryf.} oedd ynddo ef y
kynn gadarned Ac yr iachaei
y dynion kleivion val i delynt
5atto Merch^{23 Merch Mae’r llythyren gyntaf yn arbennig o fawr a chyda rhuddellu cryf.} a elwid treueris oedd
gwedy syrthio ynghlevyd parlys
val nad oedd hi yn meddv ar aelod
nachymal o Reiddi i ymwasanaethv
Achynn wanned oedd ac na wyddi:
10ad neb vod enaid ynddi ond wrth
i hanadl trist oedd i chenedl ai
chyfneseiviaint vwch i phenn
yn aros i hangav A phann ddy
etpwyd yr genedl ddyvod marthin
15yr dinas Redec a oruc tad y
vorwyn a dyvod yr eglwys lle yr
oedd varthin y mysc llawer o
esgyb a phobl eraill A dyvod
atto a oruc y tad dan vdo a llef:
20ain ac ymavael ai draed A
dywedud wrtho vy merch sydd
yn myned i varw o orthrwm
haint Adolwc ytt ddyvod yw
benndigo Ac o gwnai hynny
25yr wyf yn gobeithio y kaiff i
bywyd ai hiechyd synnv awn:
aeth marthin gan y geiriav
hynn ai nekav gan ddywedud
nad oedd ef mor deilwng Ac
30y dangosai dduw arwydd morr
Rinweddol a hwnnw yrddo ef
Eisioes vdo a griddvain a orvc
y tad vwyvwy Ac ervyn iddo
ddyvod Ac or diwedd drwy i
35gymell or esgyb ef a aeth hyd

47: col. 1

y ty lle roedd y vorwyn Ac
yr oedd gynvlleidva vawr o
bobl gar bronn y drws yn
disgwyl beth awnai wasana:
5ethwr duw Ac yn gyntaf
dim syrthio ar i liniav a orvc
marthin i weddio duw ac ed:
rych ar y vorwyn ac erchi
dwyn olew atto Ai bendigo
10a oruc a bwrw yr olew yni
genav ac yn gydnaid ar hyn:
ny hi a gavas i pharabl A
phob ychydic drwy i demlad
ef ar bob kymal ac aelod iddi
15y dychrevodd vowiogi hyd
pann gyvodes yn holl iach
yng wydd yr holl bobl \25\ Gwas:
anaethwr^{24 Gwas:/anaethwr Mae’r llythyren gyntaf yn arbennig o fawr a chyda rhuddellu cryf.} oedd ynyr vn amser
i wr a elwid tretadius proko:
20nsul gwedy myned kythrel
ynddo ac yni ddi synhwyro oll
ai vlino Ai veistr ai ervynniodd
i varthin ddyvod i roi i law ar:
no yntav a erchis dwyn y
25klaf atto A ni ellid i ddwyn
mewn modd or byd or ystavell
lle yr oedd kanis yr ysbryd
drwc oedd yn peri iddo vrathv
pawb ai kreffinio Ac yna
30y syrthiodd titradiu’^{25 titradiu’ Mae’r un marc ar ddiwedd y gair yn cynrychioli us yn achos vaxenian’ (td. 50, col. 1 (ll. 20)), hemer’ (td. 55, col. 1 (ll. 14)) ac omori’ (td. 58, col. 2 (ll. 1)). Ymddengys, felly, mai trwy amryfusedd yr ysgrifennwyd u o’i flaen yn y gair titradiu’.} ar i
lin gar bronn Marthin ac
ervyn iddo ddyvod yr ty lle
roed y klaf kythrevliedic yn

47: col. 2

ym ddieflygv marthin yna
a nekaodd ac a ddyvod na
allai vyned i dy began an
ffyddlon kanis titradius yna
5oedd heb vedyddio Ac ar hyy
ef a eddewis gredv i grist a
bod yn gristion os y kythrel
a yrai i wrth i wasanaethwr
Ac yna y Roddes marthin
10i law ar y dyn a gyrrv yr
ysbryd drwc o hono allan
A phann weles tetradius
hynny ef a gredodd yr arglw:
ydd Iessu grist Ac a vedydd:
15iwyd Ac ef agarodd varthin
tra vv vyw \26\ Ynyr vn amser
o vewn y dinas hwnnw ac
ef yn myned i dy gwr or
dinas ef awelai gythrel yn:
20y nevadd ac ef ai gyrrodd
ymddaith Ac yntav aeth
mewn dyn oedd yn trigo
yny plas gwasanaethwr
i wr y ty Ar dyn hwnnw
25a esgyrnygodd ddannedd ac
a geisiodd ladd pawb a gyvar:
vv ac ef kyffro mawr yna
a gyvodes yny ty A phawb
yn ffo Racddo Marthin a
30ddoeth i gyvarvod ac ef Ac
a erchis iddo sevyll yntav a
esgyrnygodd ddannedd arno
ac egores i safn i geisio i
vrathv A marthin a hyrddodd^{26 hyrddodd Ysgrifennwyd odd o dan hyrdd (mewn ‘blwch’) ac fe’i hailadroddir ar ddechrau’r tudalen nesaf.}

48: col. 1

odd i vyssedd yni safn ac erchi
Iddo i knoi os gallai Ac yntav
ni allai yna wasgv i ddannedd
i gyd mwy no phe bai haiarn
5tanllyd yni enav A phann
oedd varthin yn kymer y kyth:
rel or dyn ni chavas vyned
yw enav eithr yr penn arall
gan dywallt holl vrynt y korff
10gyd ac ef \27\ A phann ddoeth y
chwedl yn eglur yr dinas Rai
a gymerth ofn mawr nid
amgen noc am ddywedud bod
llawer o amravaelion genedl
15oedd yn dyvod am ev penn
i an Reithio y dinas Marthin
yna a erchis dwyn atto ddyn
yr aethoedd anysbryd yntho
Ac ef a orchmynnodd i hwnnw
20ddywedud oedd wir y chwedyl
hwnnw Ac yntav a ddyvod
panyw vn ar bymthec o gy:
threvliaid awnaethesynt y
chwedl hwnn Ac ai haeyes:
25ynt y mysc y bobl i geissio
gyrrv marthin ar ffo o ddyno
Rac ofn hynny A dywedud
nad oedd yr vn or kenedlaeth:
av yn meddwl am ddyvod
30yno Ac velly pann ddyvod
yr ysbryd hynny marthin
ynyr eglwys a ryddhaodd yr
holl dinas oi blinder ai hofn

48: col. 2

\28\ Ac^{27 Ac Mae’r llythyren gyntaf yn arbennig o fawr ac addurnedig a chyda rhuddellu cryf.} val yr oedd varthin ddiwyrnod
a phobl vawr gyd ef yn myned
i baris y kyvarvv ac ef glaf gwa:
hanol hakraf ac anverthaf or
5byd Ac yr bod y bobl yni ffieiddio
wrth edrych arno Marthin a
roddes gvssan iddo Ac ai bendigodd
Ar awr honno ef aeth yn holliach
A thrannoeth ef a ddoeth yr eglw:
10ys i ddanngos i gnawd yn lan ac
i dalu moliant i dduw a marthin
am iechyd \29\ Val yr oedd varthin
y myned i ddinas siartris drwy
dref oedd ar y ffordd ef a ddoeth
15aneirif o bobl anffyddlon i gy:
varvod ac ef kanis yny dref
honno nid oedd neb a edwaeniad
yr arglwydd Iessu grist Eisioes
Rac maint oedd y son am y
20santaidd varthin y doethoedd
kymaint o bobl i geisio i weled
val yr oedd yr holl veysydd
yn llawn Marthin yna a
gyffroes ynddo e hvn ac a ddy:
25allodd drwy yr ysbryd glan
vod gwaith yno yw wnevthvr
Ac a bregethodd eiriav duw yr
bobl dan vynych vcheneidio yn
drwm Achos bod y sawl bobl
30hynny heb adnabod amddiffy:
nnwr ev heneidiav Ac val yr
oedd aneirif or peganiaid hȳn
yn klchynv y sant bendigedic

49: col. 1

hwnn nychaf wraic a mab
a vuassai varw ychydic kynn
no hynny Ac yn estyn i breich:
iav ar mab marw tv ac att
5varthin Ac yn dywedud wrtho
ni a wyddom dy vod yn garedic
gan dduw gwna dithav vy vn
mab i yn vyw Marthin yna
10ai ddwy law e hvn a gymerth y
korff marw atto a digwyddo a
oruc ar i liniav i weddio duw
A pawb or peganiaid yn dis
gwyl beth a ddamwyniai o hy:
15nny A phann ddarvv i varthin
i weddi kyvodi i vyny a oruc
ac estyn y mab a vvassai varw
yn vyw lawen att i vam Ac
ar hynny y sawl gynvlleidva
20honno a gredasant i grist gan
grio ar dduw holl gywaethoc
Ac yn gaturva y syrthiasant
gar bronn marthin i ervyn
bedydd ai gwnevthur yn grist:
25ynogion^{28 grist:/ynogion Ar ddechrau llinell 25 gwelir ychydig o farciau a all fod yn ymgais i gywiro neu safoni sillafiad y gair hwn; ceir tri dot mewn patrwm wrth eu hymyl.} A marthin a gyf:
lanwodd i damvied A yny
maes hwnnw ef ai gwnaeth
hwynt oll yn gristynogion
Ac ar hynny i dyvod vn or
30Rai a droesid yr ffydd wrth
varthin nad oedd an Resym:
ol gwnevthur kystynogion

49: col. 2

yny maes lle buesid yn kys:
egrv merthyri or blaen
\30\ Myny^{{ch} 29 Myny{ch} Mae’r llythyren gyntaf yn arbennig o fawr a chyda rhuddellu cryf.} i kaid gwyrthiav i
wrth beth a vai eiddo varthin
5hem oi ddillad ef gwedy i thyv
i wrth i wisc rawn ef o Rw:
ymid am vyssedd nev ddwylo
dynion kleivion wynt a
gent ev hiechyd \31\ A⁠^{30 A Mae’r llythyren ychydig yn fwy amlwg nag arfer a chyda rhuddellu cryf.} hevyd
10yr oed verch i wr kadarn a
elwid arkorivs a honno oedd
glaf wann or kryd kwartan
Ai thad a gymerth llythr i
gan varthin atto pann oedd
15vwyaf i gwres ai lloscva ar
awr honno hi aeth yn iach
Ac ar hynny abirius a aeth
ai verch gyd ac ef att i vrenin
yn dystiolaeth ar y gwyrthiav^{31 gwyrthiav Ymddengys fod yr un strôc yn cynrychioli ail strôc yr h a strôc yr i a ddisgwylid ar ei hôl; ychwanegwyd marc drosto fel pe bai’n dotio i. Efallai yr ysgrifennwyd gwyrthav ac ychwanegu’r ‘dot’ wedyn er mwyn cywiro neu safoni’r sillafiad, yn rhannol o leiaf. Ceir sawl achos o ffurfiau lluosog ar gwyrth heb i ymhlith y dyfyniadau yn GPC Ar Lein, d.g., er nodi mai gwyrthiau a gwrthiau yw’r ffurfiau lluosog arferol.}
20awnaethoedd varthin yni ap:
senn Ac ef ai hoffrynnodd hi
yw chysegrv yn lleian i gadw
i gwerydd dod Ac ni vynnodd
neb yw gwisgo yny krevydd
25nac yw chysegru eithr Mar
thin ai law ehvn \32\ Pawlinvs^{32 Pawlinvs Mae’r llythyren gyntaf ychydig yn fwy nag arfer a chyda rhuddellu cryf.}
gwr oedd yn ymarver o gyf
arwyddion A gwedy hynny
y bu siampl dda i eraill ef a
30ddoeth dolur oi lygaid oni aeth
Ruchen drostvn Marthin a
gyhyrddodd ac ef a phinn by:
chan ac ai gwnaeth yn iach

50: col. 1

ac yn ddi ddolur \33\ Amser^{33 Amser Mae’r llythyren gyntaf ychydig yn fwy nag arfer a chyda rhuddellu cryf.} arall val
yr oedd varthin yn diesgyn yw
barlwr y syrthiodd drwy yr ys:
gol oni vriwodd yn ysic val yr
5oedd lawer o weliav ar i gorff
Ac val yr oedd yn vawr i ddolur
ac yn debic i varw ef awelai y
nos honno angel yn dyvod ato
Ac yn elio i holl weliav Ac
10erbyn trannoeth yr oedd ef
yn holl iach val pe buasai heb
vriwo \34\ A chann vod yn Ryhir
i ni ysgrivennv kwbl o vuchedd
a gwyrthie Marthin ni a ysgri:
15 vennwn beth or pethav pēnaf
o wyrthiav Marthin Mewn byr:
der Rac blino darlleodron gan
bethav Ryhir \35\ Pann ddoeth llaw:
er o esgyb o ymravaelion wledydd
20att vaxenian’ amerodr Ruvain
yr hwnn oedd wr gwyllt i natur
a balch oi vuddygoliaeth ar i giwd:
awdwyr A phawb yn dywedud
gweniaith wrtho drwy anwad:
25alwch afrywioc heb goffav vrdd:
as effeiriadaeth Ac^{34 Ac Mae’r llythyren gyntaf ychydig yn fwy amlwg nag arfer a chyda rhuddellu cryf.} yr oedd mewn
Marthin vrddas ac owdurdod eb:
ostylaidd kanis yr dyvod o hono
ef i ervyn negesav gan yr am
30erodr kynt y gorchmynnai
ef noc yr ervynniai A phann
wahoddes yr amerawdr ef yw
wledd ef a ddyvod na chyd vwyd:
tai ef ar amerodr a laddasai y

50: col. 2

llall ac a yrasai ac a yrasai yr
amerodr arall ar ffo or tir Ac
yntav a ddyvod nachymerth ef
yr ymerodraeth oi vodd namyn
5drwy i chynnell or marchogion
i amddiffin y dyrnas val yr oedd
ewyllys duw Ac yn arwydd ar hyn:
ny od oedd vawr y vatel ni las yn:
ddi ond echydic or blaenoriaid Ac
10or diwedd Marthin a ddoeth yr wledd
y naill ai wrthvyn yr amerodr ai
ai gorvod o hono ef a Resswm
llawen vv yr amerodr o hynny
A llawer o arglwyddi a oedd yn
15y wledd nid amgen iarll evodius
A Iarll aelwid preffectus yrhwn
nid oedd neb gyfiownach noc ef
A dav Iarll eraill gedyrn allvol
brawd yr amerodr Ai ewythr
20vrawd i dad Ac yni kanol hwynt
yr oedd effeiriad Marthin yn
eistedd Ac yntav e hvn oedd yn
yn eistedd gann ystlys yr amer:
odr Ac ef a roddes y kwpan ar
25ddiod yn llaw varthin i ddechrev
atto A marthin pann ddarvv
iddo yved a estynnodd y kwpan
att i effeiriad gann dybio nad
oedd neb a ddylei yved oi vlaen
30ef kanis nad oedd gymesur gan
varthin roddi Ragor yr brenin
nac yr vn oi geraint Rac i eff:
eiriad ef Ac yr bod hynny yn

51: col. 1

ddiystyrwch ar y brenin ai ar:
glwyddi ef a ryngodd bodd vddvnt
y weithred honno A honnaid vv
y chwedl hwnnw gwnevthur
5o varthin yngwledd y brenin
beth nis gwnaethoedd neb yng
wleddav esgyb go issel Marthin
a ddyvod wrth yr amerodr os ef
a elai yr eidal lle roedd i vryd
10ar vyned y kae y vattel gyntaf
ac ynyr ail y kollid ef Ac velly
bu yny vattel gyntaf y ffoes
valentinian amerodr ai wyr
Ac ar benn y vlwyddyn ynyr
15ail vattel y daliwyd Maxema:
nvs Ac y llas o vewn y dinas
\36\ Ysbys yw y byddai varthin yn
gweled yr engylion ac yn am:
ddiddan ac wynt yn vynych
20 A hevyd ni allai y kythrel
ymgvddi Ragddo kanis pa
vodd bynnac y bai ai yni rith
e hvn ai yn amravael rith
ef ai gwelai varthin ef A pha:
25nn wybu y kythrel na allai
dwyllo marthin oi ddichell
Mymych yr amharchai ef
a drygvoes A diwyrnod ef
a ddoeth y kythrel yr ystavell
30att varthin A thrwst mawr
ffromart gantho Ac achorn
krevlyd yni law Ac yn lla:
wen vocsachus or weithred

51: col. 2

ddybryd awnaethoedd Ac ef
a ddyvod yna wrth varthin val
hynn Mae heb ef dy rinweddav
di ath allu Myvi a ledd ais vn
5oth dylwyth di Ac yna marth:
in a elwis i vrodyr atto Ac a
ymovynnodd ac wynt am bob
vn oi dylwyth ef A pheri chwilio
pob siamb a orvc Ac nid oedd
10yr vn or mynaich yn eisiav nac
or gwasanaethwyr eraill eithr
vn aethoedd yr koed a menn ac
ychen i gnvtta Marthin yna
a erchis Myned yni erbynn
15 Ac wynt ai kowsant ef yn
emyl y vynachloc yn myned
i varw Ac ef a ddyvod wrthvn
panyw vn or ychen ai lladd
assai ai gorn Ac ef yn gwasgv
20y ddol arno yn dynnach noc
oedd Ar awr honno y bu varw
y gwas ievangk A Ryvedd
oedd pa achos y Roddoassai dduw
y meddiant hwnn yr kythrel
25 A marthin yn gwybod or
blaen lawer or kyfryw bethe
ac yn yw dywedud yw vrodyr
val y keisiodd y kythrel drwy
vil o voddav i dwyllo ef y sant:
30aidd varthin \37\ Ac ymddangos
a wnai iddo mewn amrava:
elion rithiav weithiav yn
Rith Iupiter weithiav yn

52: col. 1

Rith vinvs Ac weithiav eraill
yn Rith Menerva Ac yntav
Marthin yn ddi arswyd a am:
ddiffynnai ef ehvn ac arwydd^{35 Ychwanegwyd croes mewn inc tywyll ar ymyl y ddalen, fel pe bai i dynnu sylw at weithred Martin (cf. tt. 39, 43, 44).}
5y groc ac ai weddi Mynych^{36 Mynych Mae’r llythyren gyntaf yn arbennig o fawr a chyda rhuddellu cryf.}
i klywid llvoedd o gythrevliaid
yndywedud drycvoes wrth
varthin Ac yni amherchi ac
yr hynny nichyffroai ef ddim
10Rai oi vrodyr a dystioleythynt
glowed o honvnt y kythrel
yn ymliw a marthin Ac
yni geryddu am gymryd o
hono yr vynachloc dan benyd
15rai or brodyr a gollesynt ev
bedydd achos ev pechodav A
chlywed hevyd y kythrel yn
mynegi pechod pawb eithr
Marthin yn ddwys ac yn ga:
20darn A attebodd iddo val hy
panyw drwy droi i vywyd
da y glanheir hen bechodav
A thrwy drvgaredd dduw y
glanheir pawb a beittio ai
25bechodav Ac yna gyd a hy:
nny Marthin a griodd o hyd
i benn Ac a ddyvod wrth y
kythrel pe tydi beth brwnt
a beidivt ac eiriol ar ddynion
wnevthur pechodav A chym:
30ryd o honot adiveirwch am
dy ddrwc Mi a lyvaswn drwy
y gobaith sydd ynof ynyr
arglwydd Iessu grist addo

52: col. 2

i ti drvgaredd O duw dec mor
santaidd oedd y taeriad hwnnw o
drugaredd yr arglwydd Ar lle ni
allai ef roddi owdurdod drosto
5ef a ddanngosai i ewyllis Ac yr
yn bod ni yn son llawer am
weithredoedd y kythrel etto mae
Rann vawr or ymddivan hwnn
yn koffav Rinweddav a gwyrthiev
10 Marthin Ac yn bethav teilwng
yw Roddi mewn kof yn siampl
i eraill Rac llaw i ochel drwc
\38\ Gwr^{37 Gwr Mae’r llythyren gyntaf yn arbennig o fawr a chyda rhuddellu cryf.} ievangk vrddasol a elwid
klarus oedd wr bydol gynt
15 A gwedy hynny ef a wnaethbwyd
yn effeiriad Ac a edewis bob peth
bydol ac a ddoeth att varthin A
heb ohir ef a dywynnodd i orvch:
elder ffyddlonnder Rinweddol hyd
20pann wnaeth ef drigiant iddo yn
agos at varthin A llawer o vyna:
ich a ddoethant atto i drigo Ac
y mysc y Rain y doeth mynach
ievangk a elwid antilius A
25hwnnw di valch ac vvydd a hyn:
aws ar vryd pawb oedd A gwedy
i vod ennyd yn trigo gyd ac wynt
ef a ddyvod vod engylion yn arver
o ymddivan ac ef Ac nid oedd neb
30yni gredv Ac yna ef a ddyvod
vod kennadav yn kerdded Ryngtho
ef a duw Ac ef a vynnai i gym:
ryd yn vn or proffwydi eisioes

53: col. 1

ni ellid peri i glarivs gredv dim iddo
yntav a bregethodd i glarivs o sori
duw wrtho A chael o hono ddrwc
ar i gorff am nachredai i sant ac
5ef a ddyvod wrtho wely y nos ho
yr envyn duw i mi wisc wenn
or nef ac a honn am danaf mi a
vyddaf yn ywch plith A hynny
a vydd arwydd ywch mae Rinwe:
10ddav duw wyf A hir vv gan bawb
am weled hynn Ac ynghylch
hanner nos wynt a glowynt
drwst mawr yny vynachloc
Ac yn ystavell y gwr ievangk
15hwnn y gwelid golevni mawr
athrwst a mvrmyr val Rai yn
son A phann ddarvv hynny ef a
ddoeth allan or ystavell Ac a elwis
atto vn or mynaich a dangos y
20wisc iddo synnv awnaeth ar y
mynach a galw y llaill atto Ach:
yd ac wynt y doeth klarius a
galw am olevad awnaethant ac
edrych yn graff ar y wisc meddal
25oedd achynn wenned ar eiry eithr
o ba rywogaeth llin nev wlan
oedd nis gwydd ynt Ac yna yr
erchis klarivs i bawb weddio ar
ddanngos o dduw vddvnt yn eglur
30beth oedd hi Ac velly i trevliasant
y darn arall or nos dan ganv
seilym ac emynnav A phann
ddoeth lliw y dydd klarius a ym
avaelodd yn llaw y mynach

53: col. 2

ai lusgo tv ac at varthin kanis
ef awyddiad na ellid drwy grefft
kythrel dwyllo Marthin Ac
yna llevain a oruc y mynach a
5dywedud orthymyn iddo nad
ymddangosai i varthin yr hyy
ni pheidiasant ai lusgo hettis
or ffordd at varthin oni ddifla:
nnodd y wisc val na weled vyth
10 A hynny oedd o wyrthiav a
santeiddrwydd marthin sant
\39\ Ac val yr oedd varthin ddiwyr:
nod yni ystavell yn gweddio
duw y kythrel a ddoeth atto y
15mewn gwisc vrenhinawl a
choron aur a main gwerthva:
wr am i benn Ac ysgidiav evr:
aid am i draed A synnv a oruc
marthin Ac yr i weled ar y
20golwc kyntaf ni ddyvod yr vn
wrth i gilydd ennyd vawr eithr
or diwedd y dyvod y kythrel
ednebydd di vi Marthin kanis
krist wyf yn dyvod yr ddaiar
25 Ac yn mynnv ymddanngos
i ti yn gyntaf tewi awnaeth
Marthin heb ateb iddo yna y
dyvod y kythrel paham nach:
redy di ym A thi yn gweled
30mae krist wyf vi Ac yna dyvod
Marthin nid mewn trwsiad
euraid A choron ddisglair y dy:
vod krist y devai yr ddaiar Ac
nichredaf vi oni welaf grist yn
35yr vn trwsiad ac y bu yn dioddef

54: col. 1

ar y groc Ac ol y gweliav a
gavas yni draed ai ddwylaw
Ac ar hynny i divlannod y
kythrel ymddaith megys
5mwc Ar ystavell yn llawn
drewiant a edewis yni ol val
nad amhevid mae kythrel oedd
Ac nad y gorvchaf dduw A
hynn a wnn i vod yn wir herw:
10ydd i dyvod Marthin ai enav
e hvn \40\ Ac am hynny nac am:
heved neb kanis pann glowais
i A phann glybu eraill i ffydd
ef ai vywyd ai wyrthiav ni a
15ddoethom i ymweled ac ef Am
ewyllis i oedd ysgrivennv i vvch:
edd ai vywyd yny modd y kly:
wn i bod yn wir oi benn ef e
hvn Ac eraill oedd yn bresennol
20yn i gweled Ac yn gwybod i
rinweddav ef Ac nichredai neb
mor vvydd Ac mor ddaionvs y
derbynniodd ac i kroesawodd ni
drwy lywenydd mawr A diolch
25i dduw i vod ef yn gymaint ac
mor gymeradwy gan dduw ac
i devai ddynion i bererindotta
atto ef An gwahodd awnaeth
yw santaidd wledd A Roddi ai
30law ynn ddwfr i ymolchi Ar
nos honno ef a olches yn traed

54: col. 2

Mwyaf^{38 Mwyaf Mae’r llythyren gyntaf ychydig yn fwy amlwg nag arfer a chyda rhuddellu cryf.} ymddiddan awnai wrthym
kynghori i bawb ymado ar pechod
a beichiav y byd A chalyn yn Rydd
yr arglwydd iessu grist A chymryd
5siampl wrth y gwr vrddasol pawl:
invs yr hwnn a ymwrthodes ar
byd ac ai holl olud wrth orchym:
yn yr evengil yr mwyn duw
ffynadwy a pharod oedd i atteb
10i orchestion yr evengyl ar ysgrv:
thur lan A chan vy mod i yn
gwybod bod Rai yn angRedadvn
yny Rann honno A hevaid y
Rai y dywedais vy hvn wrthvnt
15 Am hynny yr wyf vi yn galw
Iessu yn drist kanachlywais o
enav neb gymaint o wybodav
a synnwyr nac mor ddaionvs
ac mor bur a Rinweddev Marthin
20 Eisioes pa vaint bynnac yw
hynn o ganmol nid kymaint
ac y dyleai varthin eithr bod yn
Ryvedd kael o wr nid oedd dra
ysgolhaic y gwybodav hynn
25ond nad oedd eisiav gras duw
arno bob amser \41\ Bellach^{39 Bellach Mae’r llythyren gyntaf yn arbennig o fawr a chyda rhuddellu cryf.} mae
y llyfr hwnn yn nesav tv ai
ddiwedd nid o blegyd nad oes
digon o ddaioni yw ddywedud
30am varthin eithr ped ysgrivenid
i wyrthiav ef oll gormod llyfr
vyddai Ai weithredoedd da ai

55: col. 1

veddyliav tv a nef ni ddoe neb
i benn ac wynt nid amgen i
wastad drigiant mewn buchedd
dda i ardymherus ymoglud Rac^{40 ymoglud Rac Ysgrifennwyd yr ail air a thair llythyren olaf y gair cyntaf mewn inc tywyllach gan y brif law, a gall fod olion dileu darlleniad cynharach.}
5pechodav Ai allu i vnprydio Ac
i weddio duw nos a dydd nid oedd
iddo vn amser gwac wrth weddio
duw val y gallai na bod yn segur
na gwnevthur negessav bydol
10nac ennyd i gymryd bwyd nac
i gysgv ond val y kymhellai i
nattur arno Ac^{41 Ac Mae’r llythyren gyntaf ychydig yn fwy amlwg nag arfer a chyda rhuddellu cryf.} yn wir ef a ddyw:
edir pe gallai yr ysgolhaic ar
ystoriawr mawr a elwid hemer’
15ddyvod o vffern ni vedrai draethv
pob peth kanis mwy yw i vuch:
edd ef noc y gellir i dyall mewn
geiriav Nid^{42 Nid Mae’r llythyren gyntaf yn arbennig o fawr a chyda rhuddellu cryf.} ai awr dros i benn
ef ni bai yn darllain nev yn gw:
20eddio A pha weithred bynnac
awnelai nithynnai i veddwl o
weddio duw Ac val y mae arver
gof yni waith yr esmwytho i
lavur kuro yr einion velly y
25gwnai varthin pann dybygid
i vod yn gwnevthur peth arall
gweddio y byddai ef O⁠^{43 O Mae’r llythyren yn arbennig o fawr a chyda rhuddellu cryf.} dduw mor
vendigedic oedd y gwr hwnn nid
oedd dwyll na malais yntho ef
30ni varnodd ar neb niwnaeth ddrwc
am ddrwc i neb Ar lle roedd ef
yn esgob Ac ysgolheigion go

55: col. 2

isel yn gwnevthur kam ac
ef yr hynny yr oedd ef mor ddio:
ddevus ac nachosbai neb na gyrv
neb oi le nac i wrth i gariad hyd
5pann oedd berthynol iddo vyned
\42\ Ni^{44 Ni Mae’r llythyren gyntaf yn arbennig o fawr a chyda rhuddellu cryf.} weles neb ef yn llidioc nac
yn drist nac yn chwerthin kanis
yr vn gwr vyddai ef bob amser
A semlant nevol gantho vegys allan
10o natur dynion ni byddai yn i
enav ond krist a heddwch nac
yni galhonn ond trvgaredd A
mynych y gweddiai dros bechod
y Rai a vyddai ai tavodav gwen:
15wynic yni oganv ac yni gablv
yni apsenn Ac yn wir ni adnab:
vom rai o honvnt yr nad oedd
ond ychydic Ac yshywaeth
esgyb oeddynt o genvigen wrtho
20am i wyrthiav eisioes nid Raid
henwi neb yr kael o honom vyn
ych gyvarthiadav ganthvnt kanis
digon yw o darlleir yni gwydd
wynt a gywylyddiant Ac os
25llidio awnant addef yw hynny
mae am danvnt hwy i byddir
yn son yr yn bod ni yn meddwl
am eraill Ac o byddai neb yn
kasav marthin di ryvedd oedd
30gassav eraill eithr yr wy vi
yn gobeithio bod yn dda gan
bob dyn santaidd y gwaith
hwnn A phawb ar ai darlleo
yn an ffyddlon a becha A

56: col. 1

Mimav drwy vynghymell om
ffydd achariad ar grist a ysgri:
vennais y gwaith hwnn Ac
a ysbyssais bob peth val y bu
5yn wir Ac yr wyf yn gobeithio
bod tal ym yn barod gan dduw
ac i bawb ai kretto ac ai darlleo
\43\ Marthin a wyddiad or blaen y
dydd y byddai varw Ac a ddyvod
10wrth i vrodyr vod i gorff yn darvod
ac yn gwanhav Ac yna y dam:
wyniodd iddo wnevthur visutor:
iaeth mewn lle oi esgobaeth a
elwid kondatensys kanis ysgol:
15heigion yr eglwys honn oedd
yn ymryson bawb ai gilydd ac
yntav yr bod yn hysbys gantho
i ddiwedd oedd yn chwynychu
tangnevedd Ryngthvnt Ac ni
20vewydiodd vyned yno gan dybio
bod yn dda diwedd i vuchedd ef
o gydawai heddwch ynyr eglw:
ysi Ac val yr oedd yn myned
yno ai santaidd gwmpain gyd
25ac ef oi ddysgyblon ef a welai
mewn avon adar a elwid blors:
iaid nev gwtiaid yn ymlid
pysgod ac yn gwnevthur dvn:
vstr vawr arnvnt Ac yna
30dyvod Marthin wrth i ddysgys:
gyblon Ar y modd hwnn y bydd
y kythrevliaid yn daly ac yn
llyngkv eneidiav Rai diwybod
angall Ac ni ellir i llenwi yr
35a lyngkon A thrwy eiriav da

56: col. 2

Rinweddol ef a orchmynnodd ir adar
ado yr avon a myned yr diffeithwch
sych Ac velly i gorchmynnai ef yr
adar val i gorchmynnai gythrevlia^⁠i⁠d
5ar ffo A phoes yr adar yn vn kadw
wrth i orchymyn y bu ryvedd gan
bawb adnabod or adar gwylldion
rinweddav marthin \44\ A gwedy
trigo o varthin ennyd yny dref
10a ddywetpwyd vchod a gwnevthur
heddwch a thangnevedd Rwng yr
ysgolheigion ef a veddyliodd vyned
yw vynachloc ac ar hynny ef
a glyvychodd yn ddi syvyd A phann
15weles ef hynny galw i ddysgyblon
awnaeth atto a mynegi vddvnt
vod i ddiwedd ef yn agos yna y
klowid girad gwynvan a llevain
gan ddywedud yn tad paham
20y gedewy di ni yn amddivaid ac
i bwy i gorchmynny di ny ni
bleiddiav dywal a gyrchant am
benn dy ddevaid ti A phwy ai
gwahardd Rac i brathu gwedy
25kolli yr hevsor A ni awyddom
dy vod ti yn damvno myned at
grist kanis kadwedic vydd i ti
dy dal ath ddiolch ac yr i hoedio
ni byddant llai trvgarha yn
30gynt wrthym ni y Rai yr wyt
yni gado Ac yna y kyffroes
marthin o drvgaredd wrth i

57: col. 1

hwylovain ac o drveni a gwar:
der ef awylodd A than droi i wy:
neb att yr arglwydd ef a atebodd
yr wylovusion bobl ar y modd
5hwnn vy arglwydd os Raid
yth bobl di wrthyf vi ni wrthod:
af vy llavur bid dy ewyllis di
arglwydd Ac velly yr oedd ef
gwedy ossod Rwng gobaith a
10chariad hyd na wyddiad haiach
beth oedd orav kanis ni vynai
ymado ar Rai hynn na bod
a vai hwy i wrth grist Ac velly
ni osodes ef ac nid edewis dim
15yni ewyllys e hvn namyn gor:
chymyn y kwbl y meddiant
ac y marn yr arglwydd iessu
grist kyd boed digon i mi hynn
o ymryson ar byd Ac etto o
20gorchmynny di ym sevyll yn
yr vn goval ar vn llavur dros
y tav di ni wrthodaf yr vy hen:
aint gyflowni yn ddwyvol dy
orchymyn di A Ryvelu dan
25dy arwyddion tra gorchmynych
Ac yr bod yn ddamvnedic gan
hen gael diolch ac esmwyth:
dra yn ol i lavur eisioes yr oedd
yr ewyllis yn gorvod ar y blyn:
30yddoedd A heb vedrv kynhwyso
henaint Ac os tydi yr awr
honn a eiriach yr oedran vy
arglwydd bid wrth dy ewyllys
di achadw y Rai yr wyf vi yn
35 govalu drostvn \45\ O duw dec mor
Ragorol oedd y gwr hwnn ni
allai lavur na marvolaeth orvod

57: col. 2

arno Ac nithroe yn barotach
at vn Rann mwy noi gilydd
ni ofnai varw ac ni wrthodai
vyw Ac yr trymed i glevyd
5nid oedd ef yn peidio a gweddio
duw ddydd a nos yn effro Ac
yn kymell i aelodav blinion
i wasanaethv yr ysbryd glan
A gado awnaeth wely vrdda:
10sol a gorwedd mewn gwisc
rawn yny llvdw A phann
ervyniodd i ddysgyblon iddo adv
esmwytho i wely mewn lle
vrddasol vy meibion heb ef ni
15wedda i gristion varw ond yn
y llvdw Ac yr wyf vinnav yn
pechu o gadaf amgen i ddwy
law ai olwc a estynnodd tv a
nef oni ryddhae i ysbryd wrth
20i weddi A phann ddoeth effeiri
ad i ervyn iddo adel i droi ar
y naill ystlys yntav a erchis
vddvnt adel iddo ef edrych ar
y nef yn gynt noc ar y ddaiar
25 A gollwng i ysbryd i vyned ar
hynt at i arglwydd Ac ar hȳ:
ny ef a welai y kythrel yn
sevyll yn agos atto beth heb
y marthin y sevy di yna
30anivail krevlon nichai di beth
brwnt ddim bai ynof vi kanis
mynwes abram am derbyn
i Achyd ar gair hwnnw yr
aeth i ysbryd yr nef A Rai a
35oeddynt yn bresennol yno a

58: col. 1

dystiolaethassant wrthym ni
weled o honvnt lywenydd y gwr
bendigedic hwnn a bod i wyneb
yn tywynnv yn eglurach nor
5golevni heb ysmot amliw ar
i g nawd mwy no dyn bychan
seithmylwydd yr i vod yn gwisgo
Rawn ac yn gorwedd mewn
llvdw yr oedd i gnawd ef yn
10burach nor gwydr Ac yn wyn:
nach nor lluwch \46\ nichredai
neb vaint o bobl or dinesydd
ar gwledydd o bob tv a ddoeth:
ant yr gwasanaeth ac wrth
15gladdv y korff O dduw vaint
y gwynvan oedd yno Ac yn
enwedic wylovain mynaich
a ddoethesynt yno vwy no
dwy vil y Rai drwy i siampl
20ef a ffrwythlonasant yng
wasanaeth duw A hevaid
llawer o weryddon krevyddol a
oedd yn ymgadw Rac wylo
gan dybio mae gweddusach oedd
25wnevthur llywenydd dros y gwr
a dderbyniasai yr arglwydd yn
i arffed Ac velly y ffydd a vye
waravvn wylo A chariad a
30vynnai wylo eithr gweddus
yw wylo gyda Rai trist gal:
arvs a llawenhav gyd ar Rai
llawen kanis teilwng oedd
wylo am varthin A theilwng
35yw llawenhav am dano kan
oedd gariadus gan dduw a dynion

58: col. 2

\47\ Pann^{45 Pann Mae’r llythyren gyntaf yn arbennig o fawr ac addurnedig a chyda rhuddellu cryf.} oedd arkadius Ac omori’^{46 omori’ Mae rhan olaf y gair, ori’ , yn estyn i mewn i ymyl y ddalen ac mae’r inc yn dywyllach.}
yn amerodron yn Ruvain Ac
artikus a sisar yn gonsuliaid
santaidd esgob turwyn yr hwnn
5oedd lawn o rinweddav santaidd
Ac yn Roi i gleivion ddaioni a
gwaredav i lawer A aeth att
hanner nos duw sul yn href
condantansius yr vnved vlwy
10ddyn a phedwar vgain oi oed
Ar chweched ar hvgain wedy
i wnevthur yn esgob A llawer
a glybu yr amser hwnnw eng:
ylion nef yn kanv pann gly
15vychodd Marthin yn Ref
gondensus \48\ gwyr putayn
A gwyr turwyn a ddoethant
wrth i varvolaeth A phan vv
varw mawr vv yr ymryson
20Rwng y bobl hynn am i gorff
ef y pataniaid a ddywedasant
mynach i ni vv varthin ac abad^{47 abad Ni ellir gweld diwedd y gair yn y ddelwedd ddigidol (na’r microffilm). Fe’i cyflenwyd ar sail golygiad E. J. Jones (BSM 30).}
Ac yr ydym yn disyvv kael i
gorff kanis digon i chwi gael
25ymddiddan ac ef tra vv yny
byd achael i ddiwedd ai vywyd
ywch kadarnhav oi vendith
A thros benn hynny ych llawen^{48 llawen Fel yn achos abad, ar yr un tudalen, ni ellir gweld diwedd y gair yn y ddelwedd ddigidol na’r microffilm, ac fe’i cyflenwid ar sail BSM 30.}
hav oi rinweddav gedwch i
30ninnav bellach gael y korff
dienaid Ac^{49 Ac Mae’r llythyren gyntaf ychydig yn fwy amlwg nag arfer a chyda rhuddellu cryf.} yn erbyn hyy
y dywedasant hwyntav gw:
yr turwyn od ydywch yn

59: col. 1

dywedud mae digon i ni y Rin:
weddav Awnaeth ef gyd a ni
gwybyddwch mae mwy vv i
weithredoedd gyd a chwychwi
5no chyd a ny ni kanis ef a
gyvodes dav oi varw i vyw gyd
a chwi Ac vn gyd a ninnav Ac
val i dyvod i hvn yn vynych
Mwy vv i wyrthiav ef kynn i
10vyned yn esgob no gwedy Ac
am hynny Raid yw kyflenwi
yn varw yr hynn nis kyflen:
wis yn vyw i wrthyw chwi y
dukpwyd ef A duw ai Roes
15yn ni Ac yn wir os hen ddevod
a gynhelir drwy orchymyn
duw ef a gaiff i vedd yny dinas
lle yr or deiniodd ef yn esgob Ac
os perchenogi y korff yr ydych
20chwi wrth vraint y vynachloc
gwybyddwch chwi mae y mysc
gwyr melan y bu iddo vynach:
loc gyntaf Ac val hynn y buant
yn dadlav ac yn ymryson oni
25vv nos \49\ Ac yna y gossoded y
korff yny kanol Rwng y ddwy
blaid i aros y dydd Ar pictaniaid
a roddasant i bryd pann geffynt
liw dydd vyned ar korff drwy i
30kedernyd i ar y llaill eithr yr
holl gywaethoc dduw ni vyai
vod dinas turwyn heb patrwn
ef a ddamwyniodd syrthio kysgv

59: col. 2

ynghylch hanner nos ar y
pictaniaid^{50 pictaniaid Ymddengys fod rhywun wedi ychwanegu dot uwchben y minim cyntaf ar ôl yr a gyntaf, fel pe bai i wneud y minim hwn yn i ac awgrymu mai pictainaid oedd y sillafiad cywir. Efallai y gwnaethpwyd hyn dan ddylanwad yr enw putayn a geir ar y tudalen blaenorol (td. 58, col. 2 (ll. 16)). Fodd bynnag, dull arferol yr ysgrifydd, Gutun Owain, o ‘ddotio’ i yn y testun hwn oedd strôc letraws ysgafn, a gellir gweld un o’r strociau hyn uwchben y trydydd minim. Awgryma hyn mai pictaniaid yw’r darlleniad a fwriedid ganddo (cf. BSM 31.8, a hefyd BL Add 14967, 138r, col. 1 (ll. 8) pictaniaid), ac yn wir ceir y sillafiad hwn uchod ac isod ar yr un tudalen (td. 59, col. 1 (ll. 27); ibid. col. 2 (llau. 13–14)). Ar y gair hwn, gweler ymhellach n. 153 (esboniadol).} hyd nad oedd vn
o naddvnt yn effro A phann
weles y blaid arall hwynt
5velly ysgyflaid y korff benn:
digedic drwy ffenestr allan
at i kyd ymddeithion a wna:
ethant A hwyntav ai dvgant
yr llong Ac ar hyd y dwr yr
10aethant dan ganv athrwy
lywenydd mawr yr aethant
tu a dinas turwyn A chan
y kanv hwnn y deffroes y pic
taniaid A phann welsant y
15trysor y buesynt yni gadw
gwedi golli hwynt a aethant
adref drwy gywilydd mawr
A⁠^{51 A Mae’r llythyren ychydig yn fwy amlwg nag arfer a chyda rhuddellu cryf.} hynn oedd ddevddengmylyn:^{52 (ymyl) {412}}
edd a phedwar kant gwedy
20dioddef on arglwydd ni Iessu
grist \50\ Sevirus^{53 Sevirus Mae’r llythyren gyntaf yn fwy amlwg nag arfer a chyda rhuddellu cryf.} sant ac esgob
dinas kwlen gwr glan i vywyd
A chanmoledic oedd ar bob peth
yr vn sul y bu varw marthin
25val yr oedd ef ai ysgolheigion
gyd ac ef yn amgylchynv lleoedd
bendigedic val yr oedd arver
gantho ef a glywai lef vwch
i benn ar kanvev tekaf A
30digrivaf or byd A govyn aw:
naeth yw arthiagon a glywai
ef y gyfryw Ac yntav a
ddyvod nas klywai gwrando
heb y sant a vo gwell Ac
35 yntav a estynnodd i wddyf ac

60: col. 1

a sevis ar vlaenav i draed A Roi
i bwys ar i ffonn Ac nichlywai
ddim Ac yna y syrthiodd yr esgob
ac yntav ar ev gliniav Ac adol:
5wc i dduw ganhiadv oi drvgaredd
iddo glowed hynn A phann gy:
vodes i vyny i govynnodd yr esgob
Iddo beth a glwai Ac yntav addy:
vod panyw lleverydd kanvav
10nevol a glywai eithr beth yw
hynny nis gwnn Mi ai dywedaf
ytt heb yr esgob Marthin esgob
am harglwydd i aeth or byd hw
Ac engylion dan ganv sydd yni
15ddwyn i nef Ac val y klywid y
kanv hwnn y kythrel ai engyl:
ion enwir a broves i lestair ac
am na weles dim oi rann ef yn:
tho ef a ffoes yn gywylyddus
20 O⁠^{54 O Mae’r llythyren yn fwy amlwg nag arfer a chyda rhuddellu cryf.} Iessu beth a vydd ini bechadur
iaid trvain pann vai y gelyn
enwir yn keisio drygv effeiriad
mor santaidd a hwnn Ac ar hyn:
ny ir anvones yr arthiagon
25gennad ar vrys hyd y ninas
turwyn i geisio ysbysrwydd am
varthin A phob peth yn wir
a gad val i dywedasai sevirus sant
\51\ Ynyr amser hwnnw yr oedd sant
30ambros yn esgob y melan ac
arver oedd gantho pann vai yn
dywedud i wasanaeth dduw sul
na lyvasai neb ddarllain oni am:
neidie ef arno Ar vn sul hwnnw
35gwedy darllain y wers broffwydol

60: col. 2

y⁠^or hwnn oedd yng oddef darllain
gwers bawl ebostol yn sevyll gar
bronn yr allor ef a ddamwyniodd
yr santaidd esgob ambros gysgv
5ar yr allor gysegredic Ac ni
lyvasodd neb i ddeffroi hyd ymhe
dwy awr nev dair Ac yna deffroi
a oruc Ac yna y dywetpwyd
wrtho perwch ddarllain y wers
10mae yr awr yn darvod ar bobyl
yn blino yn aros na ddigiwch
ddim heb yr ambros kanys ef
a dalai i mi lawer y kysgv hwnn
gan vod yn wiw gan dduw ddann
15gos i mi Ryw wyrthiav a welais
A gwybyddwch chwi vyned Mar:
thin vy mrawd i att dduw am bod
innav yn dywedud gwasanaeth
vwch benn i gorff A mi awnevth:
20vn benn o gwbl ar y gwasanaeth
val yr oedd arver ond y kapitelwm
pann ddeffroasoch vi A synnv a
wnaeth ar bawb y chwedyl hwnn
ac anRyveddu dan ev kynnal yn
25ev kof y dydd ar amser Ac ymovyn
yn bryssur hyd pann gowsant
wirionedd am bob peth \52\ O⁠^{55 O Mae’r llythyren yn fwy amlwg nag arfer a chyda rhuddellu cryf.} dduw
mor vendigedic oedd varthinsant
yr hwnn yr oedd aneirif o engyl:
30ion yn kanv ac yn llawenhav
ar i vynediad or byd A holl lu:
oedd nevol gedernyd yn kyvarvod
ac ef y kythrel ai valchder a
ddiffeithiwyd yr eglwys a gadar
35nhawyd effeiriaid a lawenhawyd

61: col. 1

Am y weledigaeth honn am
varthin yr hwnn a ddyrchavodd
Mihangel ar engylion i vyny
ac a erbynniodd mair achor o
5weryddon gyd a hi A pharadwys
yn llawen yni atal y mysc saint
\53\ Pedair^{56 Pedair Mae’r llythyren gyntaf yn arbennig o fawr a chyda rhuddellu cryf.} blynedd a thrugain
gwedy myned y santeiddiaf
varthin yr nevoedd yr oedd wr
10santaidd Rinweddol a elwid per:
pettuwus yn esgob ynhurwyn
lle buasai varthin yn esgob or
blaen Ar gwr da hwnnw a
roes i vryd ai eddvned ar amyl
15hav yr eglwys vwch benn korff
Marthin o vaint athegwch ac
yn vrddasach noc yr oedd Ac
ordeinio lle anrrydeddus i osod
i gorff benndigedic A hynny
20a orffennodd ef yn dec ac yn
berffaith Ac yna ef amkanodd
gysegrv y demyl hono a sym
vdo y kororff bendigedic yr
lle yr ordeiniesid iddo \54\ ar
25dydd a osoded i hynny nid
amgen nor dydd kynntaf
o vis gorffennaf galw atto a
oruc betetuwus sant holl
esgyb ac abadav y gwledydd
30gyd ac aneirif o ysgolheigion
ar yr achos hwnn a gwilio a
gweddio duw a marthin awn:
aeth pawb y nos or blaen a
thrannoeth y borev dad kla:
35ddu y bedd awnaethant hyd
pann ddoethant att yr arch
lle roedd y trysor bendigedic
Ac yna yr holl gynvlleidva
a roddasant i dwylaw ai holl

61: col. 2

nerthoedd i geisio kyvodi yr
arch i vyny or ddaiar Ac nith:
ygiodd vddvnt Ar nos honno
gwilio aw naethant a gwedd:
5io A thrannoeth provi sym:
vdo yr arch Ac nis gellynt
synn vv ganthv nt hynny ac
ofni a wnaeth ant yn vawr
hyd nawyddynt beth a ddyent
10i wevthur Ac ar hynny i dyvod
vn or ysgolheigion wrthvnt
pani wyddoch chwi mae tren:
nydd yw kyvenw y dydd y gw:
naethbwyd marthin yn es:
15gob Ac ef a ddamwyniai Mae
y dydd hwnnw y mynnai ef
gyvodi i esgyrn Ac ar hynny
yr holl bobl a vwriasant y dyddie
hynny drossodd drwy wilio ac
20ac ym prydio a gweddio duw
ddydd a nos \55\ ar pedwerydd dydd
hwynt a ddoethant vwch benn
y bedd ac a geisiasant dynnv
y korff allan ac niellynt sylvv
25dim arno tristav awnaethant
yn vawr gan ddirvawr ofn yn
i kalonnav hyd na wyddyn pa
wnent Eisioes ac wynt yn
amkanv bwrw y pridd ar y
30bedd drychefn nychaf hynaf
gwr anrrydeddus i vodd ai
sut ach ynn wynned i benn
ar eiry Ac yn dywedud wrth
vnt pahyd y teriwch chwi
35ac yr ofnwch oni welwch
yr arglwydd varthin yn sevyll
ac yn barod ywch helpio os

62: col. 1

chwi a rydd ych dwylaw ar yr
arch ar hynny ef a vwriodd i
vantell i am dano ac a roes i
law ar yr arch gyd ar effeiri
5aid eraill ar kwyr yn olav ar
kroesav yn barod dan ganv an:
tem ac emynnav vchel ar eir:
iol y gwr hen hwynt a gyvod:
asant yr arch yn ysgafn i
10vyny Ac ai dugant yr lle a
ordeiniesid iddi Ac wedy dar:
vod yr efferennav a myned o
honvnt i vwytta hwynt a gei:
siasant y gwr hen ym hob lle
15ac nis kowsant na neb ai gwel:
sai yn myned or eglwys allan
A thebic vv gann bawb panyw
Ryw wyrthiav engyliawl oedd
hwnnw \56\ A llawer o wyrthiav
20a Rinweddav Awnaethbwyd
y dydd hwnnw Ac wedy y
Rai o ysgevlustra nid ysgri:
vennwyd Eisioes yr hynn a
welsom ni yn yn amser a ys:
25grivennwyd a ni a glowsom ac
a welsom yn sikr ev bod yn
wir ac yn ddi amav. amen
\57\ John trevor a droes y vuch
30 edd honn or llading yn gym
raec a gvttvn owain ai hys
grivennodd panoedoed Krist
Mil cccc lxxxviii o vlynydd
oedd yn amser harri Seithved
35nid amgen y drydedd vlwyddyn
o goronedigaeth yr vn hari