37: col. 1

\1\ Marthin^{1 Marthin The initial letter is very large and ornate with extensive decoration.} sant oedd
esgob a chonffesor
i grist ac a hanoedd o sabaria vn
o ddinessydd gwlad panonia ac
5ynyr eidal tisin i magwyd ef
Ai rieni ef hagen yr yw bod
yn beganiaid ann ffyddlon yr
oeddynt yn anrrydeddus o
vrddas bydol Kanis i dad yn
10gyntaf a vv varchoc vrddol vr:
ddassol A gwedy hynny yn
gapten ar varchogion Yntav
Marthin yni ievengtid a ym:
arverodd o ddwyn arvav dan
15gonstans Amerod Ruvain
Ac wedy hynny dan sulianvs
Sissar nid oi vodd kanis oi vab:
olaeth Rybucho gwasanaethv
duw yr oedd \2\ A phann oedd ddec
20blwydd o oedran ef a aeth yr
eglwys o anvodd i rieni i geisio
bedydd Ac yn an Ryvedd yr
awr honno ef a droes i veddwl
mewn gweithredoedd duw yn
25gymin a chwynychv o hono
vyned yr diffaith i benydio i
gorff yni ddevddengmlwydd Ac
ef awnaeth ar hynny eddvned
ddigon kadarn pe i oedran nis
30llesteiriai eisioes yni vabolaeth
veddwl yr oedd ai vryd ar vyn:
achlogoedd ac eglwysi yr hynn
a gwplaodd yn ddwyvol gwedy
hynny \3\ A phann ddoeth gorch:

37: col. 2

ynvn i wrth y brenhinoedd i bawb
o veibion yr hen varchogvrddolion
ddyvod i roddi ev llw ai henwav i vod
yn varchogion yn lle ev tadav A
5thrwy gyhudd i dad ef oedd hynny
yr hwnn oedd yn kenvigennv
wrth weithredoedd da: marthin i
vab yna a ddalpwyd yn bymtheng:
mlwydd o oedran A thrwy garch:
10ar mewn heyrn ef a gymhellwyd
i vod yn varchoc vrddol A bodlon
vv ef ar vn gwasanaethwr Ac
i hwnnw yny gorthwyneb i gwn:
ai y meistr y gwasanaeth yn gym:
15in ac i tynnai i am i draed a sychv
i esgidiav Ar vnRyw vwyd a
lewynt \4\ Tair^{2 Tair The initial letter is particularly large and strongly rubricated.} blynedd agos ky
i vedyddio y bu yn ymddwyn ar:
vav yr hynny yr oedd ef yn lan
20or beiav y Rai y byddai i genedl
yn ymarver o honvnt Mawr
oedd i gariad ai ddaioni^{3 ddaioni There is a stroke that could be the dot of an ‘i’ (though placed higher than usual) above the second of the three minims at the end of the word, rather than the third. On the first of these minims there is a darker ink than that of the main text.} y mysc
i gyd varchogion Anwydus ac
vvydd oedd yn Ragorol Rac neb
25val y tybygid i vod ef yn vynach
yn gynt noc yn varchoc vrddol
Ac ar y pethav hynn ef a dynodd
atto gariad i gyd varchogion hyd
pann wnent i vrddassu ef yn
30an Ryvedd Ac yr nad oedd ef
wedyr vedyddio ef awnai weith:
redoedd da val dyn bedyddiol nid
amgen kynorthwyo lluddedigion
helpio Revdusion porthi newy:
35noc A dilladv noethion heb
gadw dim oi gyfloc iddo e hvn
eithr i vywyd dyniol Nid

38: col. 1

gwrandawr byddar oedd ar yr evengil
heb goffav drannoeth yr hynn a gl:
owsai namyn koffav pob peth a
wnai ef ai kadw yni gof \5\ Ac val
5yr oedd ef ynghanol y gaiaf ar
ddrykin mawr yn dyvod i ddinas
amias heb ddim am dano eithyr
mantell ar vchaf i arvav ef a
weles wr tlawd noeth yn govyn
10kardod A phawb yn myned i
heibio heb roddi dim iddo Marth:
in a veddyliodd val yr oedd ef yn
gyflawn o ras duw panyw
kadw hwnn yr oeddid iddo vo i
15roddi kardod iddo gann vod pawb
yn myned heibio heb roddi dim
Ac ni wyddiad yntav pa wnai
dim nid oedd yw roddi eithyr
y vantell oedd yn kadw i arvav
20 kanys y kwbyl ond hynny
a roddasai yn alusenav Ef
a dynnodd i gleddyf Ac a ran:
nodd y vantell Ryngtho ef ar
tlawd Ac yntav a wisgodd i
25hanner hi am dano A llawer
ar a welsant hynny ai gwatw:
arasant ef am ddryked llvn
i drwsiad eraill a vv well ev
synnwyr ai kydwybod a vv drist
30ganthvnt nad yntwy awna:
ethoedd y gardod honno Ac
wynt a digon ganthvnt o
ddilladav yw Roddi yr tlawd
heb yw noethi e hvn \6\ Ar nos
35honno ef awelai varthin drwy
i hvn yr arglwydd iessu grist
wedy wisgo dryll y vantell

38: col. 2

a roddasai varthin yr tlawd am
dano ef Ac ef ai klywai yn erchi
iddo edrych yn hysbys y wisc
a roddasai A heb ohir ef a glyw:
5ai yr arglwydd yn dywedud
wrth aneirif o engylion A
oeddynt yn sevyll gar i law ef
Marthin y gwr sydd heb vedyddio
etto am trwsiodd i or wisc ho
10Kanis yr arglwydd oedd gof
gantho y geiriav a ddywedasei
ynyr evengyl pann wnelyoch^{4 wnelyoch It appears that an o has been written over an original y. Similar kinds of alterations may be seen on pages 51 (col. 2 (l. 23) Roddoassai) and 60 (col. 2 (l. 1) y or). These are assumed to be the work of the main hand: this must surely be the case for Roddoassai, at least, since it is clear that the correction was made before the scribe wrote the rest of the word.}
les yr lleiaf or mav vi i mi y
gwnaethoch Ac i gadarnhav
15tystiolaeth o weithred gystal a
hi y bu wiw gan yr arglwydd
ymddanngos ynyr vn Ryw wisc
a roddasai varthin yr tlawd Pa
weles marthin y weledigaeth ho
20nid balchav a oruc mewn llyw:
enydd dyniol namyn kyvad na:
bod daioni duw yni weithredoedd
\7\ A phann oedd ef ddwyvlwydd
ar hugain o oedran y bedyddiwd
25ef Ac yr hynny nid adewis ef
i vilyriaeth yr awr honno yr
mwyn i gapten yr hwnn yr
oedd gyd ymddeithas vawr y
Ryngo ac ef Eithr pann
30ddarffai ysbaid i gapteniaeth
Marthin a eddewis ymado ar
byd Ac velly i bu ef agos i
ddwy vlynedd wedy i vedyddio
yn dwyn henw marchoc
35 \8\ Ac yn hynny o amser y doeth
i ffraingk genedlaethav dieithr
i ryvelu Ac yna kynnvll a
oruc y sulianvs sisar hwnw

39: col. 1

lu mawr yn ninas vangion
Ac ef a roddes roddion yw varch:
ogion val yr oedd ddevod A galw
pawb yno olynol oni ddoethp:
5wyd ar varthin Yna y gweles
yntav ar i vryd amser kymes:
urol i gael i ryddhav oi vilyri:
aeth Ac ef a veddyliodd nad
oedd deilwng iddo gymryd
10 Rodd onid ymladdai XAc yna
y dyvod wrth sulianvs sisar
Mi a ry velais gyd a thi goddef
ym bellach ryvelu gyd a duw
A Roddion kymered y neb a
15ymladdo A sulivsisar a gyffroes
yn vawr gan y geiriav hynn
Ac a ddyvod wrth varthin
nad o blegid. krevydd a dwy:
volder yr oedd ef yn hynny
20namyn Rac ofn myned
yr vatel a vydd ai dranoeth
Ac yna i dyvod Marthin
wrtho yn ddwys di ofnoc o
blegid llyfrder wyf vi Ac od
25wyt ti yn tybio vy mod i
yn llwfr e vory Mi a safaf
Rwng y ddav lu heb arvav
ym kylch yn enw yr argl:
wydd Iessu grist heb darian
30ond arwydd y groc^{5 arwydd y groc These words have been underlined in a dark ink, different from that of the main text, and the symbol of the cross has been added in the margin in a similar ink as if to draw attention to them. Cf. the crosses on pages 43, 44 and 52.} A mi a
af drwy yr holl elynion
yn ddi argyhoedd Ac yna
y gorchmynnodd sulianvs
sisar garcharv Marthin
35oni gwplai a ddywedasai
A thrannoeth yr anvones

39: col. 2

y gelynion At sulivsisar i geisio
heddwch ac i ymroddi iddo A phwy
a veddyliai na bai y gorvoledd
hwnn yr mwyn y gwr bendig:
5edic A eddowsai vyned heb arvav
y mysc y llu Ac yr gallu o dduw
gadw i wasanaethwr Rac kle:
ddyvav a dartiav Rag kael o
eraill ev marvolaeth yr ystop:
10ies duw y Ryvel Ac ni vynnodd
duw roddi amgen varvolaeth y
dros i varchoc ef ond gorvod ar
y gelynion heb golli dim gwaed
\9\ A gwedy gado i vilyriaeth ef
15aeth Marthin at ilar sant
esgob putanesis Ac yno i trigodd
ennyd Ar vn ilar hwnnw a
geisiodd i rwymo ef yno val
y gallai drigo gyd ac ef yno i
20wasanaethv duw ef a ddam:
vnodd arno vod yn ddiagon A
Marthin a ymesgusodes nad
oedd ef deilwng yr radd honno
Ac ni vynnodd namyn i wnev:
25thur yn ysgolhaic dwfr swyn
Ar ordr honno nis gwrthodes
Rac gwybod i vod yni distyrv
Achos i bod yn is nor llall
\10\ Ac ychydic o amser wedy hyy
30ef a erchid iddo drwy i hvn
vyned i ymwel ai wlad Ac
ai dad ai vam y Rai a oeddynt
beganiaid an ffyddlon Ac velly
drwy ganiad ilar sant yr
35hwnn oedd dan wylo yn ervyn
iddo vrysio drychefn adref yno

40: col. 1

Marthin^{6 Marthin The initial letter is very large and ornamented.} a gymerth i siwrnei
drwy dristwch a thrymder Ac ef
a dystiolaethodd wrth i vrodyr y
kaffai ef lawer o vlinder a gwrth
5nebedd yny bererindod honno yr
hynn a vv brovedig gwedy hyn:
ny yn gyntaf Rwng yr alpes
ac yno ef aeth ar gyfeiliorn A
lladron ai daliasant ef Ac vn o
10naddvnt a geisiodd i daro ef ar
i benn a bwyall arvev y lleidr
arall a erbyniodd y dyrnod A
hwynt a rwymasant i ddwylo
darch i gefn Ac ai Roddant yw
15gadw att vn o naddvnt A pha
aeth hwnnw ac ef ym hell o
ddyno govyn a oruc pwy oedd
Marthin heb ef wyf a christi:
on wyf vi A oes arnad ti ofn
20heb y lleidr Marthin a ddyvod
yn hyf wrtho na buasai yrioed
sikrach na diogelach kanis ef
a wyddiad vod trvgaredd duw
yn vawr Ac yn enwedic mewn
25provedigaethav a blinder eithr
mwy heb ef yw vy ofn i dy vod
ti ynghyvyrgoll am dy vod yn
lladratta Ac yn anheilwng i gael
trvgaredd grist A phregethv a
30wnaeth Marthin iddo o eiriav
yr evengyl Ar lleidr yna a droes
yr ffydd ac a gredodd i grist Ac
ef a dduc marthin yw ffordd e
hvn yn Rydd gan adolwc iddo
35weddio drosto Ac ef a vv y lleidr
wr da santaidd o hynny allan
\11\ Ac ynyr vn hynt honno pa
aeth Marthin heb law melan

40: col. 2

y kyvarvv y kythrel ac ef ar vodd
dyn bydol A govyn iddo pa le yr
ai a oruc y kythrel Marthin a
ddyvod panyw yr lle i mynnai
5dduw i alw y kythrel a ddyvod pa
le bynnac yr elych diawl a vo
gorthwyneb ytt Marth ai hateb
odd o lef broffwydol yr arglwydd
heb y sydd help ym Ac nid ofnaf
10awnel dyn Ac ar hynny y gelyn
a giliodd yn ddisyvyd oi olwc ef
A phann ddoeth yw wlad att i
rieni i vam a droes ef yr ffydd
A llawer o rai eraill i dad ef
15a drigodd yni ddrygioni \12\ Gwedy^{7 Gwedy The initial letter is particularly large and strongly rubricated.}
hynny pann gyvodes lolardiaeth
Ariana drwy r byd Ac yn enwedic
o vewn Ilarikwm Marthin yno
e hvn a ddadlevodd yn erbyn an
20ffyddlonder yr effeiriaid Ac am
hynny ef a gavas lawer o vlinder
ac amarch Ac or diwedd ef a
gvrwyd ar gyhoedd y noeth a
gwielyn ac ef a yrwyd or di
25nas drwy amarch Ac ef aeth
yr eidal kanis ef a glowsai vod
eglwysi ffraingk mewn blinder
mawr a gyrv ilar sant allan
or tir o gedernid ylolardiaid ac
30y melan yr ordeiniodd ef vy
nachloc iddo Arsexensivs ty
wysoc y lolardiaid Awnaeth
gwrthnebedd mawr i varthin
sant ac ai gyrodd ef allan or
35dinas \13\ Yna yr aeth marthin
Ac vn effeiriad santaidd gyd ac

41: col. 1

ef i ynys galinaria^{8 galinaria This could be read as galmaria since there is no stroke visible above the first minim after the l, but it is transcribed as galinaria on the basis of the reading in the Latin Life, SSVM §6(5) Gallinaria.} ac yno
y bvant hwy ennyd yn byw
ar wraidd llysievoedd Ac yno
y kymerth ef yn vwyd iddo
5heleboriwm gwenwynic a
phann glybu gedernyd y
gwenwyn yn argyweddv iddo
ac yntav yn nesav tv ai
angav ef a yrodd ai weddi bob
10klwyf a dolur o ddiwrtho
Ac ni bu hir gwedy hynny yn:
i glybu varthin gael o ilar
sant ganiad i ddyvod adref Ac
yntav Marthin a roes i vryd
15gyvarvod ac ilar yn Ruvain
\14\ A phann ddoeth ef yno ilar
a aethoedd ymddaith or dref
A Marthin ai dilynodd ef hyd
adref Ac ilar ai kroesawodd
20ef yn garedic A Marthin
yna a ordeiniodd mynachloc
iddo yn emyl hynny Ac yn
yr amser hwnnw y doeth
dyn heb vedyddio at varthin
25i geisio dysc Ac ni bu hir oni
glyvychodd hwnnw o drwm
haint a Marthin o ddigart:
tref Ac ar benn y trydydd
dydd y doeth adref Ar dyn
30gwedi varw yn ddisyvyd heb
vedydd A phann weles mar:
thin y korff marw Ai vrodyr
yn kwynvan vwch i benn
Marthin a wylodd A than

41: col. 2

riddvann nesav att y korff a
oruc gan gymryd yr ysbryd
glan yni veddwl Ac erchi i bawb
vyned allan or ystavell lle roedd
5y korff marw A gweddio duw
a oruc Marthin Ac ym henn
agos yr ddwy awr ef a welid y
korff yn sylvv i holl aelodav ac
yn egori i lygaid Ac yna Mar:
10thin o hyd i lef a ddiolches i duw
A phann glybu y Rai oedd allan
hynny hwynt a vrysiasant i me:
wn Ac a welsant yn vyw yr
hwnn a welsynt yn varw Ac
15ynyr awr honno y bedyddiwyd
ef A byw vv dalym mawr o
vlynyddoedd wedy hynny A
hwnnw vv y gwyrthiav kyn:
taf Awnaeth Marthin yno
20 Ar vn dyn hwnnw a ddyvod
i ddwyn ef gar bronn y browd:
wr A Roi arno varn orthrwm
Ai yrrv i leoedd tywyll Ac yno
dyvod o ddav angel at y braw:
25dwr A dywedud Panyw y
dyn hwnn y mae Marthin
yn gweddio drosto Ac ar hy:
n gorchymyn duw at yr vn
engylion i roddi yr enaid yn
30y korff ai ddwyn att varthin
Ac ar hynny yr amlhaodd
i henw ef marthin yn vwy
ac yn santeiddiach Ac yn an:
Rydeddusach noc y bu or blaen^{9 blaen The last two letters are written under the first three (and in a ‘box’); they are repeated at the start of the next page.}

42: col. 1

en \15\ Ni^{10 Ni The initial letter is particularly large and strongly rubricated.} bu hir gwedy hynny val
yr oedd varthin yn myned ar draws
maes gwr bonheddic ef glywai gri
A chwynvan vawr gan boloedd
5 A govyn a oruc Marthin pa
ryw nad oedd honno yna i dyw:
etpwyd iddo panyw vn or
gwasanaethwyr a ymgrogasai
Ac ar hynny Marthin a aeth
10yr ystavell lle yr oedd y korff
yn gorwedd A gyrrv pawb or
ystavell A gweddio vwch benn y
korff A heb ohir ef a estynnodd
y korff marwol i law at varthin
15 Ac a gyvodes yn vyw ac a gerdd:
odd gyd a marthin \16\ Ac yn ol
hynny echydic y keisiwyd y
gan varthin vyned yn esgob
turwyn Ac ni ddevai ef oi vodd
20i vod yn esgob Ac ar hynny i
doeth gwr or dinas Ruricius
oedd i henw Ac adolwc iddo
ddyvod i iachav i wraic ef a
oedd yn wann glaf A phann
25ddoeth marthin allan yr oedd
aneirif o wyr y dinas yni aros
ef Ac wynt ai dugant ef oi
anvodd yr dinas Ac anveidrol
oedd vaint y lluoedd pobl oedd
30yno or dinas hwnnw a dinesydd
eraill yn dyvod i gyvarvod ac
ef A phawb ai ewyllys ac ai
air ar wnethur marthin yn
esgob A dywedud bod yn hap:
35us yr eglwys ai kaffai ef
yn esgob arnai Eisioes^{11 Eisioes The initial letter is particularly large and strongly rubricated.} Rai

42: col. 2

or esgobion a ddoethesynt yno
A ddywedasant nad oedd ef abl
i vod yn esgob herwydd nad oedd
wr korffoc semlantus trwsiadus
5na gwalltwr da Y bobl hagen
a wattwarassant ynvydrwydd yr
esgyb Ac wynt awnaethant varthin
yn esgob Ac yr hynny yr vn gwr
vv ef am vod yn ddivalch ac yn
10gydostwng o galonn athrwsiad
Ac velly yn gyflawn o owdurdod
a gras y bu ef yn kyflenwi teil:
yngdod esgob val nad oedd yn
gado dim oi rinweddav da dros
15gof \17\ A gwedy hynny gann nad
oedd ef yn gallu dioddef kyrchva
y bobl atto ef a wnaeth Iddo
vynachloc ar ddwy villdir o ddi:
nias turwyn yn lle diarffordd kyf
20rinachol y Rwng kraic vchel ac
avon leyr heb ffordd i vyned i:
ddi ond vn llwybr kyvingk Ac
a beris gwnevthur ystavell iddo
o brennav gwniedic a elwid kell
25varthin A llawer or brodyr
ar yr vn modd awnaethant
ystevyll vddvnt ynyr vn brynn
pedwar vgain haiach oedd o
ddysgyblon i varthin yn dysgv
30ac yn kymryd exsampl wrtho
Nid oedd neb yn berchennoc
da yno nam pob peth yn gyff:
redin oedd Ryngthvnt Nid oedd
rydd vddvnt brynv na gwerthv
35dim val y byddai rydd i lawer
Mynach kanis yn amser krist
nid oedd ond ysgrivenyddion

43: col. 1

yn ev plith A hynny a drefnid
yr Rai Ievangaf A Rai hynaf
i weddio Ann vynych yr ai neb
o naddvnt oi gell allan ond pa
5ymgnvllynt i dy y gweddiav yr
vn bwyd a gymerynt oll pa
ddelai yr amser vddvnt Ac nid
adwaenid neb yno win Onid y
neb a gymhellai glevyd trwm
10 A Ryvedd oedd allu dwyn y
sawl wyrda vrddasol oedd yno
i vod mor ostyngedic ac mor dda
i krevydd ac oeddynt kanis hwy
a vagesid mewn amgen vodd a
15ni awelsom lawer o Rai hyy
yn esgyb kanis pa eglwys
bynnac a vai heb effeiriad o
vynachloc varthin y mynnynt
i gael \18\ Bellach^{12 Bellach The initial letter is particularly large and strongly rubricated.} ni a soniwn am
20rinweddav marthin gwedy i
vyned yn esgob yr oedd garllaw
y vynachloc yno le yr oedd bobl
yn addoli gan gredu kladdu yn
lle hwnnw verthyri Ac allor
25a ordeiniasai yr esgob vchaf
yno A Marthin a ddoeth yno
Ac a ovynnodd y Rai pennaf
or effeiriaid ar ysgolheigionn
oedd yno henwav y merthyri
30hynny ar amser y dyoddevesent
Ac am nachas atteb or byd wrth
i vodd ef aeth ymddaith ac ni
ddoeth yno ennyd ar ol hyy
eisioes blin vv gantho nachae
35wybod sierteinRwydd am y lle
vchod A pher yglv bod y dynion

43: col. 2

mewn kam ffydd Ac yna y
doeth marthin ac ychydic o gyd
ymddeithion yr lle hwnnw Ac
a sevis ar y bedd Ac a weddiodd ar
5dduw ar ddanngos iddo pwy oedd
gwedy gladdu yno Ar awr
honno ef a weles ar y tv assw
iddo yn agos atto gysgod budr
brwnt A Marthin a ovynnodd
10iddo i henw ai dal gann dduw
yntav a ddyvod panyw lleidr
oedd ai ladd am i ddrygioni Ac
nad oedd iddo ef rann gyda mer:
thyri A phawb ar a oedd yno ai
15klywynt ef yn dywedud Ac ni
welynt ddim o hono Ac yna
y dyvod Marthin i bawb beth a
welsai Ac a beris symvdo yr allor
or lle hwnnw A Ryddhav y
20bobl am i gwann ffydd \19\ Gwedy^{13 Gwedy The initial letter is particularly large and strongly rubricated.}
hynny a Marthin yn myned
i siwrnai ef a welai ym hell i
wrtho yn dyvod tv ac atto gorff
pegan yn myned yw gladdv ac
25ni wyddiad ef beth oeddynt Rac
yw pelled i wrtho eithr ef a dy:
biodd pann weles y llieiniav or
elor mae karliaid yn gwnevth:
ur erddvniant yr gav ddwywav
30oeddynt kanis arver y ffrangkod
ynyr amser hwnnw oedd ddw:
yn delwav kythrevliaid A
llennllieiniav yni kylch I
amgylchynv y meisydd A
35 Marthin yna a roes groes ai^{14 A cross was added in dark ink in the margin, as if to draw attention to Martin’s action; cf. the crosses on pages 39, 44 and 52.}
law Ryngtho ac wynt Ac

44: col. 1

a orchmynnodd vddvnt roddi y
llwyth yr llawr ac na sylvynt
or lle hwnnw Ac yna sevyll a
wnaethant yn gyntaf megys
5kerric y savasant yn llonydd
gwedy hynny o bob modd keisio
kerdded ac nis gellynt namȳ:
n troi megys Rod ynyr vn
lle hyd pann orvv vddvnt ro:
10ddi y korff yr llawr A synnv
arnvnt yn vawr a orvgant
gan ryveddu a Meddyliaw
ynddvnt yn ddistaw pa beth
a ddaroedd vddvnt A phann
15wybu y benndigedic varthinn
Mae myned achorff yw gladdv
yr oeddynt ef a roddes ganiad
vddvnt i gerdded ar korff yw
gladdu \20\ Hevyd^{15 Hevyd The initial letter is particularly large and strongly rubricated.} val yr oedd yr
20anrrydeddus varthin ddiwyr:
nod yn amkanv bwrw hen
demyl yr llawr A bwrw pr:
enn pinivs oedd yn emyl y
demyl yr llawr yna ef a ddo:
25eth esgyb yr lle hwnnw A
llawer o lolardiaid gyd ac wynt
I lestair bwrw y prenn Ac
yna i dyvod Marthin wrthvnt
nid oes dim ffydd nachrevydd
30yr kredv yr prenn hwnn
kalhynwch chwi dduw yr
hwnn yr wyf vi yni wasan:
aethu y prenn hwnn Raid
yw i vwrw yr llawr kanis
35ef a gysegrwyd yr kythrel
Ac yna y dyvod vn or peganiaid^{16 peganiaid niaid is written underneath pega (in a ‘box’) and is repeated at the beginning of the next column.}

44: col. 2

niaid a oedd hyvach nor llaill
wrth varthin a oes gennyt ti
hydeb yn dy dduw yr hwnn yr
wyt yni wasanaethu Ac yn
5amddiriaid iddo val y gellych
sevyll dan y prenn lle mae i
bwys i syrthio A ni avwriwn
y prenn yr llawr A phann
vo yn syrthio saf dano Ac o
10bydd dy arglwydd gyd a thi ti
a ddiengy Ac ar hynny i kyt:
vnodd Marthin A phawb or
peganiaid a vv dda ganthvnt
yr amod A bwrw y prenn a
15orugant dan obeithio y lleddid
Marthin gelyn i ffydd hwynt
Ac yna y kymynasant y pre
ar lle oedd ddi bettrvs ganthvnt
ac ysbys y syrthiai y prenn
20hwynt a rwymasant varthin
yno A phann welsant y pre
wrth ddiwedd i gymynv yn pwy
so tv ac att varthin llawen
vvant Ar Mynaich a oeddyn
25yn edrych ar hynn a gollasant
i gobaith Ac yr oeddynt yn
disgwyl marvolaeth varthin
drwy vawr dristwch a goval
eisioes marthin yn ddi ofnoc
30oedd yn gobeithio duw Ac ai
ymddiriaid ynddo A phann
weles ef y prenn yn syrthio
yn vniawn atto y Roddes ar:^{17 A cross in dark ink was added in the margin (cf. pp. 39, 43, 52).}
wydd y groc Ryngtho ac ef
35 Ac yna y doeth megys kawad

45: col. 1

o gorwynt Ac y troes y prenn
yni orthwyneb val y bu agos
Iddaw a lladd llawer or pegani:
aid y Rai oeddyn yn sevyll yn
5lle sikr ar ev bryd Ac yna
synnodd ar y peganiaid weled
y gwyrthiav hynny Ar myn:
aich a wylasant o lywenydd ac
a volasant henw duw kanys
10hysbys vv ddyvod Iechyd yr
wlad honno y dydd hwnnw
kanis ni bu haiach a welsant
y gwyrthiav hynn ar nachre:
dasant i grist a gadaw kam
15gred ai hanffyddlonder Ac yn
wir o vlaen Marthin ni bu
neb yny gwledydd hynny yn
amlhav henw duw nac yni
voli ond drwy y gras a roddasai
20dduw iddo ef mewn Rinweddav
ac examplav santaidd i tyvodd
ffydd a daioni hyd nad oedd le ar
y buasai demlav yr gav dduwiev
ar na bai yno y naill ai eglwys
25ai mynachloc yn enw Iesu vab
mair vorwyn \21\ Ac^{18 Ac The initial letter is slightly larger than usual and strongly rubricated.} val yr oedd var:
thin yn llosgi hen demyl arall yr
gav dduwiav oedd mewn ystryd
or dinas ettywynion tanllyd a
30deflis am benn y tai nessaf yr
demyl A phann weles marthin
hynny Redec a oruc a dringo i
nenn y ty a sevyll Rwng y tai
ar tan A thrwy rinwedd y sant

45: col. 2

y troes y fflam yni gorchwyneb
Ac yr ymrysones y ddwy elment
ai gilydd nid amgen y gwynt ar
tan ar tai a ddiengis Rac llosgi
5 \22\ Yr^{19 Yr The initial letter is slightly larger than usual and strongly rubricated.} oedd mewn ystryd a elwid lep:
rwsswm hen demyl gywaethoc
A Marthin a ddoeth yno i gesio
llosgi honno Ac y kyvodes y
meiri ar peganiaid yn erbyn
10Marthin a llestair iddo wnevthur
i amkan Ac yntav aeth i le yn
emyl hynny Ac yno y bu ef
dri diav yn ymprydio ac yn gwedd
io mewn gwisc rawn y n gorwedd
15yny lludw Ac yn adolwc i dduw
kana allai ef ddistrywio kadernyd
y demyl anvon o hono ef rinwe:
ddav nevol ai bwriai yr llawr ac
ai diffeithiai Ac ar hynny ef a
20ddoeth att varthin ddav angel yn
darianoc o vilyriaeth nevol Ac
wynt a ddywedasant wrth varth:
in Mae duw ai hanvonasai hwy
i yrrv y peganiaid ar ffo Ac
25yw nerthv yntav o losgi y demyl
ai distrywio Ac erchi i varthin
vyned i gwplav y gwaith a
ddychrevassai yn ddwyvol Ac
yno raeth marthin ac yng
30wydd y peganiaid y llosges y
demyl ar gav ddelwav oll ar
allorav heb allel i lestair A
phann welsant hynny dyall

46: col. 1

a orugant mae kedernyd Rinweddol
oedd yn peri vddvnt na ellynt ym
ryson a Marthin A phawb haiach
a gredasant yr arglwydd Iessu grist
5dan grio yn eglur a chyfadnabod
bod yn orav addoli duw a marthin
Ac ysgevluso y gav dduwiav y
Rai ni ellir help vddvnt I hvn
\23\ hevyd yngwlad ediwrw m yr oedd
10varthin yn distrywio temyl y
gev dduwiev ef a gyvodes yni erbȳ:
n aneirif o beganiaid Ac vn o naddv:
nt oedd ddewrach nor llaill Ai kyr:
haeddodd ef achleddyf noeth ar vedr
15i ladd A marthin pann weles
hynny a vyriodd i vantell i wrtho
Ac a estynnodd i benn y noeth tv
ac atto Ar pegan a ddyrchavodd i
vraich yn vchel ar vedr i daro Ach
20yd a hynny ef a syrthiodd yr llawr
dan draed Marthin Athrwy oer
vraw a dychryn mawr Rac ofn
duw ef a ervynniodd vaddevaint
athrvgaredd yr sant Nid^{20 Nid The initial letter is particularly large and strongly rubricated.} oedd
25an hebic i hynny i damwyniodd
amser arall val yr oedd varthin
yn bwrw temyl gevdduw yr
llawr vn or peganiaid a geisiodd
i vrathu a chyllell Ar llafn a
30ddivlannodd o law y dyn enwir
val na weled byth Mynych^{21 Mynych The initial letter is particularly large and strongly rubricated.}
eisioes pann vai y peganiaid
yn llestair iddo ddistrywio ev
temlav y danngossai ef ai bregeth
35olevni vddvnt val yr esmwythai
35ev kalonnav hyd pann vwriynt

46: col. 2

ai dwylaw e hvnain ev temlav
yr llawr \24\ Gras^{22 Gras The initial letter is particularly large and strongly rubricated.} oedd ynddo ef y
kynn gadarned Ac yr iachaei
y dynion kleivion val i delynt
5atto Merch^{23 Merch The initial letter is particularly large and strongly rubricated.} a elwid treueris oedd
gwedy syrthio ynghlevyd parlys
val nad oedd hi yn meddv ar aelod
nachymal o Reiddi i ymwasanaethv
Achynn wanned oedd ac na wyddi:
10ad neb vod enaid ynddi ond wrth
i hanadl trist oedd i chenedl ai
chyfneseiviaint vwch i phenn
yn aros i hangav A phann ddy
etpwyd yr genedl ddyvod marthin
15yr dinas Redec a oruc tad y
vorwyn a dyvod yr eglwys lle yr
oedd varthin y mysc llawer o
esgyb a phobl eraill A dyvod
atto a oruc y tad dan vdo a llef:
20ain ac ymavael ai draed A
dywedud wrtho vy merch sydd
yn myned i varw o orthrwm
haint Adolwc ytt ddyvod yw
benndigo Ac o gwnai hynny
25yr wyf yn gobeithio y kaiff i
bywyd ai hiechyd synnv awn:
aeth marthin gan y geiriav
hynn ai nekav gan ddywedud
nad oedd ef mor deilwng Ac
30y dangosai dduw arwydd morr
Rinweddol a hwnnw yrddo ef
Eisioes vdo a griddvain a orvc
y tad vwyvwy Ac ervyn iddo
ddyvod Ac or diwedd drwy i
35gymell or esgyb ef a aeth hyd

47: col. 1

y ty lle roedd y vorwyn Ac
yr oedd gynvlleidva vawr o
bobl gar bronn y drws yn
disgwyl beth awnai wasana:
5ethwr duw Ac yn gyntaf
dim syrthio ar i liniav a orvc
marthin i weddio duw ac ed:
rych ar y vorwyn ac erchi
dwyn olew atto Ai bendigo
10a oruc a bwrw yr olew yni
genav ac yn gydnaid ar hyn:
ny hi a gavas i pharabl A
phob ychydic drwy i demlad
ef ar bob kymal ac aelod iddi
15y dychrevodd vowiogi hyd
pann gyvodes yn holl iach
yng wydd yr holl bobl \25\ Gwas:
anaethwr^{24 Gwas:/anaethwr The initial letter is particularly large and strongly rubricated.} oedd ynyr vn amser
i wr a elwid tretadius proko:
20nsul gwedy myned kythrel
ynddo ac yni ddi synhwyro oll
ai vlino Ai veistr ai ervynniodd
i varthin ddyvod i roi i law ar:
no yntav a erchis dwyn y
25klaf atto A ni ellid i ddwyn
mewn modd or byd or ystavell
lle yr oedd kanis yr ysbryd
drwc oedd yn peri iddo vrathv
pawb ai kreffinio Ac yna
30y syrthiodd titradiu’^{25 titradiu’ The same mark at the end of the word represents us in the case of vaxenian’ (p. 50, col. 1 (l. 20)), hemer’ (p. 55, col. 1 (l. 14)) and omori’ (p. 58, col. 2 (l. 1)). It appears, therefore, that the u that precedes it in titradiu’ is superfluous and was included by mistake.} ar i
lin gar bronn Marthin ac
ervyn iddo ddyvod yr ty lle
roed y klaf kythrevliedic yn

47: col. 2

ym ddieflygv marthin yna
a nekaodd ac a ddyvod na
allai vyned i dy began an
ffyddlon kanis titradius yna
5oedd heb vedyddio Ac ar hyy
ef a eddewis gredv i grist a
bod yn gristion os y kythrel
a yrai i wrth i wasanaethwr
Ac yna y Roddes marthin
10i law ar y dyn a gyrrv yr
ysbryd drwc o hono allan
A phann weles tetradius
hynny ef a gredodd yr arglw:
ydd Iessu grist Ac a vedydd:
15iwyd Ac ef agarodd varthin
tra vv vyw \26\ Ynyr vn amser
o vewn y dinas hwnnw ac
ef yn myned i dy gwr or
dinas ef awelai gythrel yn:
20y nevadd ac ef ai gyrrodd
ymddaith Ac yntav aeth
mewn dyn oedd yn trigo
yny plas gwasanaethwr
i wr y ty Ar dyn hwnnw
25a esgyrnygodd ddannedd ac
a geisiodd ladd pawb a gyvar:
vv ac ef kyffro mawr yna
a gyvodes yny ty A phawb
yn ffo Racddo Marthin a
30ddoeth i gyvarvod ac ef Ac
a erchis iddo sevyll yntav a
esgyrnygodd ddannedd arno
ac egores i safn i geisio i
vrathv A marthin a hyrddodd^{26 hyrddodd odd was written under hyrdd (in a ‘box’) and is repeated at the beginning of the next page.}

48: col. 1

odd i vyssedd yni safn ac erchi
Iddo i knoi os gallai Ac yntav
ni allai yna wasgv i ddannedd
i gyd mwy no phe bai haiarn
5tanllyd yni enav A phann
oedd varthin yn kymer y kyth:
rel or dyn ni chavas vyned
yw enav eithr yr penn arall
gan dywallt holl vrynt y korff
10gyd ac ef \27\ A phann ddoeth y
chwedl yn eglur yr dinas Rai
a gymerth ofn mawr nid
amgen noc am ddywedud bod
llawer o amravaelion genedl
15oedd yn dyvod am ev penn
i an Reithio y dinas Marthin
yna a erchis dwyn atto ddyn
yr aethoedd anysbryd yntho
Ac ef a orchmynnodd i hwnnw
20ddywedud oedd wir y chwedyl
hwnnw Ac yntav a ddyvod
panyw vn ar bymthec o gy:
threvliaid awnaethesynt y
chwedl hwnn Ac ai haeyes:
25ynt y mysc y bobl i geissio
gyrrv marthin ar ffo o ddyno
Rac ofn hynny A dywedud
nad oedd yr vn or kenedlaeth:
av yn meddwl am ddyvod
30yno Ac velly pann ddyvod
yr ysbryd hynny marthin
ynyr eglwys a ryddhaodd yr
holl dinas oi blinder ai hofn

48: col. 2

\28\ Ac^{27 Ac The initial letter is particularly large and decorative and strongly rubricated.} val yr oedd varthin ddiwyrnod
a phobl vawr gyd ef yn myned
i baris y kyvarvv ac ef glaf gwa:
hanol hakraf ac anverthaf or
5byd Ac yr bod y bobl yni ffieiddio
wrth edrych arno Marthin a
roddes gvssan iddo Ac ai bendigodd
Ar awr honno ef aeth yn holliach
A thrannoeth ef a ddoeth yr eglw:
10ys i ddanngos i gnawd yn lan ac
i dalu moliant i dduw a marthin
am iechyd \29\ Val yr oedd varthin
y myned i ddinas siartris drwy
dref oedd ar y ffordd ef a ddoeth
15aneirif o bobl anffyddlon i gy:
varvod ac ef kanis yny dref
honno nid oedd neb a edwaeniad
yr arglwydd Iessu grist Eisioes
Rac maint oedd y son am y
20santaidd varthin y doethoedd
kymaint o bobl i geisio i weled
val yr oedd yr holl veysydd
yn llawn Marthin yna a
gyffroes ynddo e hvn ac a ddy:
25allodd drwy yr ysbryd glan
vod gwaith yno yw wnevthvr
Ac a bregethodd eiriav duw yr
bobl dan vynych vcheneidio yn
drwm Achos bod y sawl bobl
30hynny heb adnabod amddiffy:
nnwr ev heneidiav Ac val yr
oedd aneirif or peganiaid hȳn
yn klchynv y sant bendigedic

49: col. 1

hwnn nychaf wraic a mab
a vuassai varw ychydic kynn
no hynny Ac yn estyn i breich:
iav ar mab marw tv ac att
5varthin Ac yn dywedud wrtho
ni a wyddom dy vod yn garedic
gan dduw gwna dithav vy vn
mab i yn vyw Marthin yna
10ai ddwy law e hvn a gymerth y
korff marw atto a digwyddo a
oruc ar i liniav i weddio duw
A pawb or peganiaid yn dis
gwyl beth a ddamwyniai o hy:
15nny A phann ddarvv i varthin
i weddi kyvodi i vyny a oruc
ac estyn y mab a vvassai varw
yn vyw lawen att i vam Ac
ar hynny y sawl gynvlleidva
20honno a gredasant i grist gan
grio ar dduw holl gywaethoc
Ac yn gaturva y syrthiasant
gar bronn marthin i ervyn
bedydd ai gwnevthur yn grist:
25ynogion^{28 grist:/ynogion The marks to be seen at the beginning of line 25 may represent an attempt to correct or standardize the spelling of this word; there are three dots arranged in a pattern close beside them.} A marthin a gyf:
lanwodd i damvied A yny
maes hwnnw ef ai gwnaeth
hwynt oll yn gristynogion
Ac ar hynny i dyvod vn or
30Rai a droesid yr ffydd wrth
varthin nad oedd an Resym:
ol gwnevthur kystynogion

49: col. 2

yny maes lle buesid yn kys:
egrv merthyri or blaen
\30\ Myny^{{ch} 29 Myny{ch} The initial letter is particularly large and strongly rubricated.} i kaid gwyrthiav i
wrth beth a vai eiddo varthin
5hem oi ddillad ef gwedy i thyv
i wrth i wisc rawn ef o Rw:
ymid am vyssedd nev ddwylo
dynion kleivion wynt a
gent ev hiechyd \31\ A⁠^{30 A The letter is slightly more prominent than usual and strongly rubricated.} hevyd
10yr oed verch i wr kadarn a
elwid arkorivs a honno oedd
glaf wann or kryd kwartan
Ai thad a gymerth llythr i
gan varthin atto pann oedd
15vwyaf i gwres ai lloscva ar
awr honno hi aeth yn iach
Ac ar hynny abirius a aeth
ai verch gyd ac ef att i vrenin
yn dystiolaeth ar y gwyrthiav^{31 gwyrthiav It appears that a single stroke serves as both the second stroke of the h and the stroke of the i which would be expected to follow in this word; there is a mark over it which looks like the dot of an i. Perhaps the scribe wrote gwyrthav then added the ‘dot’ in order to correct or standardize the spelling, at least partially. Though only gwyrthiau and gwrthiau are noted as plural forms in GPC Ar Lein, s.v., there are several instances without an i amongst the quotations cited.}
20awnaethoedd varthin yni ap:
senn Ac ef ai hoffrynnodd hi
yw chysegrv yn lleian i gadw
i gwerydd dod Ac ni vynnodd
neb yw gwisgo yny krevydd
25nac yw chysegru eithr Mar
thin ai law ehvn \32\ Pawlinvs^{32 Pawlinvs The initial letter is slightly larger than usual and strongly rubricated.}
gwr oedd yn ymarver o gyf
arwyddion A gwedy hynny
y bu siampl dda i eraill ef a
30ddoeth dolur oi lygaid oni aeth
Ruchen drostvn Marthin a
gyhyrddodd ac ef a phinn by:
chan ac ai gwnaeth yn iach

50: col. 1

ac yn ddi ddolur \33\ Amser^{33 Amser The initial letter is slightly larger than usual and strongly rubricated.} arall val
yr oedd varthin yn diesgyn yw
barlwr y syrthiodd drwy yr ys:
gol oni vriwodd yn ysic val yr
5oedd lawer o weliav ar i gorff
Ac val yr oedd yn vawr i ddolur
ac yn debic i varw ef awelai y
nos honno angel yn dyvod ato
Ac yn elio i holl weliav Ac
10erbyn trannoeth yr oedd ef
yn holl iach val pe buasai heb
vriwo \34\ A chann vod yn Ryhir
i ni ysgrivennv kwbl o vuchedd
a gwyrthie Marthin ni a ysgri:
15 vennwn beth or pethav pēnaf
o wyrthiav Marthin Mewn byr:
der Rac blino darlleodron gan
bethav Ryhir \35\ Pann ddoeth llaw:
er o esgyb o ymravaelion wledydd
20att vaxenian’ amerodr Ruvain
yr hwnn oedd wr gwyllt i natur
a balch oi vuddygoliaeth ar i giwd:
awdwyr A phawb yn dywedud
gweniaith wrtho drwy anwad:
25alwch afrywioc heb goffav vrdd:
as effeiriadaeth Ac^{34 Ac The initial letter is slightly more prominent than usual and strongly rubricated.} yr oedd mewn
Marthin vrddas ac owdurdod eb:
ostylaidd kanis yr dyvod o hono
ef i ervyn negesav gan yr am
30erodr kynt y gorchmynnai
ef noc yr ervynniai A phann
wahoddes yr amerawdr ef yw
wledd ef a ddyvod na chyd vwyd:
tai ef ar amerodr a laddasai y

50: col. 2

llall ac a yrasai ac a yrasai yr
amerodr arall ar ffo or tir Ac
yntav a ddyvod nachymerth ef
yr ymerodraeth oi vodd namyn
5drwy i chynnell or marchogion
i amddiffin y dyrnas val yr oedd
ewyllys duw Ac yn arwydd ar hyn:
ny od oedd vawr y vatel ni las yn:
ddi ond echydic or blaenoriaid Ac
10or diwedd Marthin a ddoeth yr wledd
y naill ai wrthvyn yr amerodr ai
ai gorvod o hono ef a Resswm
llawen vv yr amerodr o hynny
A llawer o arglwyddi a oedd yn
15y wledd nid amgen iarll evodius
A Iarll aelwid preffectus yrhwn
nid oedd neb gyfiownach noc ef
A dav Iarll eraill gedyrn allvol
brawd yr amerodr Ai ewythr
20vrawd i dad Ac yni kanol hwynt
yr oedd effeiriad Marthin yn
eistedd Ac yntav e hvn oedd yn
yn eistedd gann ystlys yr amer:
odr Ac ef a roddes y kwpan ar
25ddiod yn llaw varthin i ddechrev
atto A marthin pann ddarvv
iddo yved a estynnodd y kwpan
att i effeiriad gann dybio nad
oedd neb a ddylei yved oi vlaen
30ef kanis nad oedd gymesur gan
varthin roddi Ragor yr brenin
nac yr vn oi geraint Rac i eff:
eiriad ef Ac yr bod hynny yn

51: col. 1

ddiystyrwch ar y brenin ai ar:
glwyddi ef a ryngodd bodd vddvnt
y weithred honno A honnaid vv
y chwedl hwnnw gwnevthur
5o varthin yngwledd y brenin
beth nis gwnaethoedd neb yng
wleddav esgyb go issel Marthin
a ddyvod wrth yr amerodr os ef
a elai yr eidal lle roedd i vryd
10ar vyned y kae y vattel gyntaf
ac ynyr ail y kollid ef Ac velly
bu yny vattel gyntaf y ffoes
valentinian amerodr ai wyr
Ac ar benn y vlwyddyn ynyr
15ail vattel y daliwyd Maxema:
nvs Ac y llas o vewn y dinas
\36\ Ysbys yw y byddai varthin yn
gweled yr engylion ac yn am:
ddiddan ac wynt yn vynych
20 A hevyd ni allai y kythrel
ymgvddi Ragddo kanis pa
vodd bynnac y bai ai yni rith
e hvn ai yn amravael rith
ef ai gwelai varthin ef A pha:
25nn wybu y kythrel na allai
dwyllo marthin oi ddichell
Mymych yr amharchai ef
a drygvoes A diwyrnod ef
a ddoeth y kythrel yr ystavell
30att varthin A thrwst mawr
ffromart gantho Ac achorn
krevlyd yni law Ac yn lla:
wen vocsachus or weithred

51: col. 2

ddybryd awnaethoedd Ac ef
a ddyvod yna wrth varthin val
hynn Mae heb ef dy rinweddav
di ath allu Myvi a ledd ais vn
5oth dylwyth di Ac yna marth:
in a elwis i vrodyr atto Ac a
ymovynnodd ac wynt am bob
vn oi dylwyth ef A pheri chwilio
pob siamb a orvc Ac nid oedd
10yr vn or mynaich yn eisiav nac
or gwasanaethwyr eraill eithr
vn aethoedd yr koed a menn ac
ychen i gnvtta Marthin yna
a erchis Myned yni erbynn
15 Ac wynt ai kowsant ef yn
emyl y vynachloc yn myned
i varw Ac ef a ddyvod wrthvn
panyw vn or ychen ai lladd
assai ai gorn Ac ef yn gwasgv
20y ddol arno yn dynnach noc
oedd Ar awr honno y bu varw
y gwas ievangk A Ryvedd
oedd pa achos y Roddoassai dduw
y meddiant hwnn yr kythrel
25 A marthin yn gwybod or
blaen lawer or kyfryw bethe
ac yn yw dywedud yw vrodyr
val y keisiodd y kythrel drwy
vil o voddav i dwyllo ef y sant:
30aidd varthin \37\ Ac ymddangos
a wnai iddo mewn amrava:
elion rithiav weithiav yn
Rith Iupiter weithiav yn

52: col. 1

Rith vinvs Ac weithiav eraill
yn Rith Menerva Ac yntav
Marthin yn ddi arswyd a am:
ddiffynnai ef ehvn ac arwydd^{35 A cross in dark ink was added next to this line, as if to draw attention to Martin’s action (cf. pp. 39, 43, 44).}
5y groc ac ai weddi Mynych^{36 Mynych The initial letter is particularly large and strongly rubricated.}
i klywid llvoedd o gythrevliaid
yndywedud drycvoes wrth
varthin Ac yni amherchi ac
yr hynny nichyffroai ef ddim
10Rai oi vrodyr a dystioleythynt
glowed o honvnt y kythrel
yn ymliw a marthin Ac
yni geryddu am gymryd o
hono yr vynachloc dan benyd
15rai or brodyr a gollesynt ev
bedydd achos ev pechodav A
chlywed hevyd y kythrel yn
mynegi pechod pawb eithr
Marthin yn ddwys ac yn ga:
20darn A attebodd iddo val hy
panyw drwy droi i vywyd
da y glanheir hen bechodav
A thrwy drvgaredd dduw y
glanheir pawb a beittio ai
25bechodav Ac yna gyd a hy:
nny Marthin a griodd o hyd
i benn Ac a ddyvod wrth y
kythrel pe tydi beth brwnt
a beidivt ac eiriol ar ddynion
wnevthur pechodav A chym:
30ryd o honot adiveirwch am
dy ddrwc Mi a lyvaswn drwy
y gobaith sydd ynof ynyr
arglwydd Iessu grist addo

52: col. 2

i ti drvgaredd O duw dec mor
santaidd oedd y taeriad hwnnw o
drugaredd yr arglwydd Ar lle ni
allai ef roddi owdurdod drosto
5ef a ddanngosai i ewyllis Ac yr
yn bod ni yn son llawer am
weithredoedd y kythrel etto mae
Rann vawr or ymddivan hwnn
yn koffav Rinweddav a gwyrthiev
10 Marthin Ac yn bethav teilwng
yw Roddi mewn kof yn siampl
i eraill Rac llaw i ochel drwc
\38\ Gwr^{37 Gwr The initial letter is particularly large and strongly rubricated.} ievangk vrddasol a elwid
klarus oedd wr bydol gynt
15 A gwedy hynny ef a wnaethbwyd
yn effeiriad Ac a edewis bob peth
bydol ac a ddoeth att varthin A
heb ohir ef a dywynnodd i orvch:
elder ffyddlonnder Rinweddol hyd
20pann wnaeth ef drigiant iddo yn
agos at varthin A llawer o vyna:
ich a ddoethant atto i drigo Ac
y mysc y Rain y doeth mynach
ievangk a elwid antilius A
25hwnnw di valch ac vvydd a hyn:
aws ar vryd pawb oedd A gwedy
i vod ennyd yn trigo gyd ac wynt
ef a ddyvod vod engylion yn arver
o ymddivan ac ef Ac nid oedd neb
30yni gredv Ac yna ef a ddyvod
vod kennadav yn kerdded Ryngtho
ef a duw Ac ef a vynnai i gym:
ryd yn vn or proffwydi eisioes

53: col. 1

ni ellid peri i glarivs gredv dim iddo
yntav a bregethodd i glarivs o sori
duw wrtho A chael o hono ddrwc
ar i gorff am nachredai i sant ac
5ef a ddyvod wrtho wely y nos ho
yr envyn duw i mi wisc wenn
or nef ac a honn am danaf mi a
vyddaf yn ywch plith A hynny
a vydd arwydd ywch mae Rinwe:
10ddav duw wyf A hir vv gan bawb
am weled hynn Ac ynghylch
hanner nos wynt a glowynt
drwst mawr yny vynachloc
Ac yn ystavell y gwr ievangk
15hwnn y gwelid golevni mawr
athrwst a mvrmyr val Rai yn
son A phann ddarvv hynny ef a
ddoeth allan or ystavell Ac a elwis
atto vn or mynaich a dangos y
20wisc iddo synnv awnaeth ar y
mynach a galw y llaill atto Ach:
yd ac wynt y doeth klarius a
galw am olevad awnaethant ac
edrych yn graff ar y wisc meddal
25oedd achynn wenned ar eiry eithr
o ba rywogaeth llin nev wlan
oedd nis gwydd ynt Ac yna yr
erchis klarivs i bawb weddio ar
ddanngos o dduw vddvnt yn eglur
30beth oedd hi Ac velly i trevliasant
y darn arall or nos dan ganv
seilym ac emynnav A phann
ddoeth lliw y dydd klarius a ym
avaelodd yn llaw y mynach

53: col. 2

ai lusgo tv ac at varthin kanis
ef awyddiad na ellid drwy grefft
kythrel dwyllo Marthin Ac
yna llevain a oruc y mynach a
5dywedud orthymyn iddo nad
ymddangosai i varthin yr hyy
ni pheidiasant ai lusgo hettis
or ffordd at varthin oni ddifla:
nnodd y wisc val na weled vyth
10 A hynny oedd o wyrthiav a
santeiddrwydd marthin sant
\39\ Ac val yr oedd varthin ddiwyr:
nod yni ystavell yn gweddio
duw y kythrel a ddoeth atto y
15mewn gwisc vrenhinawl a
choron aur a main gwerthva:
wr am i benn Ac ysgidiav evr:
aid am i draed A synnv a oruc
marthin Ac yr i weled ar y
20golwc kyntaf ni ddyvod yr vn
wrth i gilydd ennyd vawr eithr
or diwedd y dyvod y kythrel
ednebydd di vi Marthin kanis
krist wyf yn dyvod yr ddaiar
25 Ac yn mynnv ymddanngos
i ti yn gyntaf tewi awnaeth
Marthin heb ateb iddo yna y
dyvod y kythrel paham nach:
redy di ym A thi yn gweled
30mae krist wyf vi Ac yna dyvod
Marthin nid mewn trwsiad
euraid A choron ddisglair y dy:
vod krist y devai yr ddaiar Ac
nichredaf vi oni welaf grist yn
35yr vn trwsiad ac y bu yn dioddef

54: col. 1

ar y groc Ac ol y gweliav a
gavas yni draed ai ddwylaw
Ac ar hynny i divlannod y
kythrel ymddaith megys
5mwc Ar ystavell yn llawn
drewiant a edewis yni ol val
nad amhevid mae kythrel oedd
Ac nad y gorvchaf dduw A
hynn a wnn i vod yn wir herw:
10ydd i dyvod Marthin ai enav
e hvn \40\ Ac am hynny nac am:
heved neb kanis pann glowais
i A phann glybu eraill i ffydd
ef ai vywyd ai wyrthiav ni a
15ddoethom i ymweled ac ef Am
ewyllis i oedd ysgrivennv i vvch:
edd ai vywyd yny modd y kly:
wn i bod yn wir oi benn ef e
hvn Ac eraill oedd yn bresennol
20yn i gweled Ac yn gwybod i
rinweddav ef Ac nichredai neb
mor vvydd Ac mor ddaionvs y
derbynniodd ac i kroesawodd ni
drwy lywenydd mawr A diolch
25i dduw i vod ef yn gymaint ac
mor gymeradwy gan dduw ac
i devai ddynion i bererindotta
atto ef An gwahodd awnaeth
yw santaidd wledd A Roddi ai
30law ynn ddwfr i ymolchi Ar
nos honno ef a olches yn traed

54: col. 2

Mwyaf^{38 Mwyaf The initial letter is slightly more prominent than usual and strongly rubricated.} ymddiddan awnai wrthym
kynghori i bawb ymado ar pechod
a beichiav y byd A chalyn yn Rydd
yr arglwydd iessu grist A chymryd
5siampl wrth y gwr vrddasol pawl:
invs yr hwnn a ymwrthodes ar
byd ac ai holl olud wrth orchym:
yn yr evengil yr mwyn duw
ffynadwy a pharod oedd i atteb
10i orchestion yr evengyl ar ysgrv:
thur lan A chan vy mod i yn
gwybod bod Rai yn angRedadvn
yny Rann honno A hevaid y
Rai y dywedais vy hvn wrthvnt
15 Am hynny yr wyf vi yn galw
Iessu yn drist kanachlywais o
enav neb gymaint o wybodav
a synnwyr nac mor ddaionvs
ac mor bur a Rinweddev Marthin
20 Eisioes pa vaint bynnac yw
hynn o ganmol nid kymaint
ac y dyleai varthin eithr bod yn
Ryvedd kael o wr nid oedd dra
ysgolhaic y gwybodav hynn
25ond nad oedd eisiav gras duw
arno bob amser \41\ Bellach^{39 Bellach The initial letter is particularly large and strongly rubricated.} mae
y llyfr hwnn yn nesav tv ai
ddiwedd nid o blegyd nad oes
digon o ddaioni yw ddywedud
30am varthin eithr ped ysgrivenid
i wyrthiav ef oll gormod llyfr
vyddai Ai weithredoedd da ai

55: col. 1

veddyliav tv a nef ni ddoe neb
i benn ac wynt nid amgen i
wastad drigiant mewn buchedd
dda i ardymherus ymoglud Rac^{40 ymoglud Rac The second word and the last three letters of the first were written in darker ink by the main hand, and it looks as if an earlier reading may have been erased.}
5pechodav Ai allu i vnprydio Ac
i weddio duw nos a dydd nid oedd
iddo vn amser gwac wrth weddio
duw val y gallai na bod yn segur
na gwnevthur negessav bydol
10nac ennyd i gymryd bwyd nac
i gysgv ond val y kymhellai i
nattur arno Ac^{41 Ac The initial letter is slightly more prominent than usual and strongly rubricated.} yn wir ef a ddyw:
edir pe gallai yr ysgolhaic ar
ystoriawr mawr a elwid hemer’
15ddyvod o vffern ni vedrai draethv
pob peth kanis mwy yw i vuch:
edd ef noc y gellir i dyall mewn
geiriav Nid^{42 Nid The first letter is particularly large and strongly rubricated.} ai awr dros i benn
ef ni bai yn darllain nev yn gw:
20eddio A pha weithred bynnac
awnelai nithynnai i veddwl o
weddio duw Ac val y mae arver
gof yni waith yr esmwytho i
lavur kuro yr einion velly y
25gwnai varthin pann dybygid
i vod yn gwnevthur peth arall
gweddio y byddai ef O⁠^{43 O The letter is particularly large and strongly rubricated.} dduw mor
vendigedic oedd y gwr hwnn nid
oedd dwyll na malais yntho ef
30ni varnodd ar neb niwnaeth ddrwc
am ddrwc i neb Ar lle roedd ef
yn esgob Ac ysgolheigion go

55: col. 2

isel yn gwnevthur kam ac
ef yr hynny yr oedd ef mor ddio:
ddevus ac nachosbai neb na gyrv
neb oi le nac i wrth i gariad hyd
5pann oedd berthynol iddo vyned
\42\ Ni^{44 Ni The initial letter is particularly large and strongly rubricated.} weles neb ef yn llidioc nac
yn drist nac yn chwerthin kanis
yr vn gwr vyddai ef bob amser
A semlant nevol gantho vegys allan
10o natur dynion ni byddai yn i
enav ond krist a heddwch nac
yni galhonn ond trvgaredd A
mynych y gweddiai dros bechod
y Rai a vyddai ai tavodav gwen:
15wynic yni oganv ac yni gablv
yni apsenn Ac yn wir ni adnab:
vom rai o honvnt yr nad oedd
ond ychydic Ac yshywaeth
esgyb oeddynt o genvigen wrtho
20am i wyrthiav eisioes nid Raid
henwi neb yr kael o honom vyn
ych gyvarthiadav ganthvnt kanis
digon yw o darlleir yni gwydd
wynt a gywylyddiant Ac os
25llidio awnant addef yw hynny
mae am danvnt hwy i byddir
yn son yr yn bod ni yn meddwl
am eraill Ac o byddai neb yn
kasav marthin di ryvedd oedd
30gassav eraill eithr yr wy vi
yn gobeithio bod yn dda gan
bob dyn santaidd y gwaith
hwnn A phawb ar ai darlleo
yn an ffyddlon a becha A

56: col. 1

Mimav drwy vynghymell om
ffydd achariad ar grist a ysgri:
vennais y gwaith hwnn Ac
a ysbyssais bob peth val y bu
5yn wir Ac yr wyf yn gobeithio
bod tal ym yn barod gan dduw
ac i bawb ai kretto ac ai darlleo
\43\ Marthin a wyddiad or blaen y
dydd y byddai varw Ac a ddyvod
10wrth i vrodyr vod i gorff yn darvod
ac yn gwanhav Ac yna y dam:
wyniodd iddo wnevthur visutor:
iaeth mewn lle oi esgobaeth a
elwid kondatensys kanis ysgol:
15heigion yr eglwys honn oedd
yn ymryson bawb ai gilydd ac
yntav yr bod yn hysbys gantho
i ddiwedd oedd yn chwynychu
tangnevedd Ryngthvnt Ac ni
20vewydiodd vyned yno gan dybio
bod yn dda diwedd i vuchedd ef
o gydawai heddwch ynyr eglw:
ysi Ac val yr oedd yn myned
yno ai santaidd gwmpain gyd
25ac ef oi ddysgyblon ef a welai
mewn avon adar a elwid blors:
iaid nev gwtiaid yn ymlid
pysgod ac yn gwnevthur dvn:
vstr vawr arnvnt Ac yna
30dyvod Marthin wrth i ddysgys:
gyblon Ar y modd hwnn y bydd
y kythrevliaid yn daly ac yn
llyngkv eneidiav Rai diwybod
angall Ac ni ellir i llenwi yr
35a lyngkon A thrwy eiriav da

56: col. 2

Rinweddol ef a orchmynnodd ir adar
ado yr avon a myned yr diffeithwch
sych Ac velly i gorchmynnai ef yr
adar val i gorchmynnai gythrevlia^⁠i⁠d
5ar ffo A phoes yr adar yn vn kadw
wrth i orchymyn y bu ryvedd gan
bawb adnabod or adar gwylldion
rinweddav marthin \44\ A gwedy
trigo o varthin ennyd yny dref
10a ddywetpwyd vchod a gwnevthur
heddwch a thangnevedd Rwng yr
ysgolheigion ef a veddyliodd vyned
yw vynachloc ac ar hynny ef
a glyvychodd yn ddi syvyd A phann
15weles ef hynny galw i ddysgyblon
awnaeth atto a mynegi vddvnt
vod i ddiwedd ef yn agos yna y
klowid girad gwynvan a llevain
gan ddywedud yn tad paham
20y gedewy di ni yn amddivaid ac
i bwy i gorchmynny di ny ni
bleiddiav dywal a gyrchant am
benn dy ddevaid ti A phwy ai
gwahardd Rac i brathu gwedy
25kolli yr hevsor A ni awyddom
dy vod ti yn damvno myned at
grist kanis kadwedic vydd i ti
dy dal ath ddiolch ac yr i hoedio
ni byddant llai trvgarha yn
30gynt wrthym ni y Rai yr wyt
yni gado Ac yna y kyffroes
marthin o drvgaredd wrth i

57: col. 1

hwylovain ac o drveni a gwar:
der ef awylodd A than droi i wy:
neb att yr arglwydd ef a atebodd
yr wylovusion bobl ar y modd
5hwnn vy arglwydd os Raid
yth bobl di wrthyf vi ni wrthod:
af vy llavur bid dy ewyllis di
arglwydd Ac velly yr oedd ef
gwedy ossod Rwng gobaith a
10chariad hyd na wyddiad haiach
beth oedd orav kanis ni vynai
ymado ar Rai hynn na bod
a vai hwy i wrth grist Ac velly
ni osodes ef ac nid edewis dim
15yni ewyllys e hvn namyn gor:
chymyn y kwbl y meddiant
ac y marn yr arglwydd iessu
grist kyd boed digon i mi hynn
o ymryson ar byd Ac etto o
20gorchmynny di ym sevyll yn
yr vn goval ar vn llavur dros
y tav di ni wrthodaf yr vy hen:
aint gyflowni yn ddwyvol dy
orchymyn di A Ryvelu dan
25dy arwyddion tra gorchmynych
Ac yr bod yn ddamvnedic gan
hen gael diolch ac esmwyth:
dra yn ol i lavur eisioes yr oedd
yr ewyllis yn gorvod ar y blyn:
30yddoedd A heb vedrv kynhwyso
henaint Ac os tydi yr awr
honn a eiriach yr oedran vy
arglwydd bid wrth dy ewyllys
di achadw y Rai yr wyf vi yn
35 govalu drostvn \45\ O duw dec mor
Ragorol oedd y gwr hwnn ni
allai lavur na marvolaeth orvod

57: col. 2

arno Ac nithroe yn barotach
at vn Rann mwy noi gilydd
ni ofnai varw ac ni wrthodai
vyw Ac yr trymed i glevyd
5nid oedd ef yn peidio a gweddio
duw ddydd a nos yn effro Ac
yn kymell i aelodav blinion
i wasanaethv yr ysbryd glan
A gado awnaeth wely vrdda:
10sol a gorwedd mewn gwisc
rawn yny llvdw A phann
ervyniodd i ddysgyblon iddo adv
esmwytho i wely mewn lle
vrddasol vy meibion heb ef ni
15wedda i gristion varw ond yn
y llvdw Ac yr wyf vinnav yn
pechu o gadaf amgen i ddwy
law ai olwc a estynnodd tv a
nef oni ryddhae i ysbryd wrth
20i weddi A phann ddoeth effeiri
ad i ervyn iddo adel i droi ar
y naill ystlys yntav a erchis
vddvnt adel iddo ef edrych ar
y nef yn gynt noc ar y ddaiar
25 A gollwng i ysbryd i vyned ar
hynt at i arglwydd Ac ar hȳ:
ny ef a welai y kythrel yn
sevyll yn agos atto beth heb
y marthin y sevy di yna
30anivail krevlon nichai di beth
brwnt ddim bai ynof vi kanis
mynwes abram am derbyn
i Achyd ar gair hwnnw yr
aeth i ysbryd yr nef A Rai a
35oeddynt yn bresennol yno a

58: col. 1

dystiolaethassant wrthym ni
weled o honvnt lywenydd y gwr
bendigedic hwnn a bod i wyneb
yn tywynnv yn eglurach nor
5golevni heb ysmot amliw ar
i g nawd mwy no dyn bychan
seithmylwydd yr i vod yn gwisgo
Rawn ac yn gorwedd mewn
llvdw yr oedd i gnawd ef yn
10burach nor gwydr Ac yn wyn:
nach nor lluwch \46\ nichredai
neb vaint o bobl or dinesydd
ar gwledydd o bob tv a ddoeth:
ant yr gwasanaeth ac wrth
15gladdv y korff O dduw vaint
y gwynvan oedd yno Ac yn
enwedic wylovain mynaich
a ddoethesynt yno vwy no
dwy vil y Rai drwy i siampl
20ef a ffrwythlonasant yng
wasanaeth duw A hevaid
llawer o weryddon krevyddol a
oedd yn ymgadw Rac wylo
gan dybio mae gweddusach oedd
25wnevthur llywenydd dros y gwr
a dderbyniasai yr arglwydd yn
i arffed Ac velly y ffydd a vye
waravvn wylo A chariad a
30vynnai wylo eithr gweddus
yw wylo gyda Rai trist gal:
arvs a llawenhav gyd ar Rai
llawen kanis teilwng oedd
wylo am varthin A theilwng
35yw llawenhav am dano kan
oedd gariadus gan dduw a dynion

58: col. 2

\47\ Pann^{45 Pann The initial letter is particularly large and decorative and strongly rubricated.} oedd arkadius Ac omori’^{46 omori’ The last four characters extend into the margin and the ink is darker.}
yn amerodron yn Ruvain Ac
artikus a sisar yn gonsuliaid
santaidd esgob turwyn yr hwnn
5oedd lawn o rinweddav santaidd
Ac yn Roi i gleivion ddaioni a
gwaredav i lawer A aeth att
hanner nos duw sul yn href
condantansius yr vnved vlwy
10ddyn a phedwar vgain oi oed
Ar chweched ar hvgain wedy
i wnevthur yn esgob A llawer
a glybu yr amser hwnnw eng:
ylion nef yn kanv pann gly
15vychodd Marthin yn Ref
gondensus \48\ gwyr putayn
A gwyr turwyn a ddoethant
wrth i varvolaeth A phan vv
varw mawr vv yr ymryson
20Rwng y bobl hynn am i gorff
ef y pataniaid a ddywedasant
mynach i ni vv varthin ac abad^{47 abad The end of the word is not visible on the digital image (or the microffilm). It has been supplied from E. J. Jones’s edition (BSM 30).}
Ac yr ydym yn disyvv kael i
gorff kanis digon i chwi gael
25ymddiddan ac ef tra vv yny
byd achael i ddiwedd ai vywyd
ywch kadarnhav oi vendith
A thros benn hynny ych llawen^{48 llawen As in the case of abad, on the same page, the end of the word is not visible on the digital image or the microfilm and has been supplied from BSM 30.}
hav oi rinweddav gedwch i
30ninnav bellach gael y korff
dienaid Ac^{49 Ac The initial letter is slightly more prominent than usual and strongly rubricated.} yn erbyn hyy
y dywedasant hwyntav gw:
yr turwyn od ydywch yn

59: col. 1

dywedud mae digon i ni y Rin:
weddav Awnaeth ef gyd a ni
gwybyddwch mae mwy vv i
weithredoedd gyd a chwychwi
5no chyd a ny ni kanis ef a
gyvodes dav oi varw i vyw gyd
a chwi Ac vn gyd a ninnav Ac
val i dyvod i hvn yn vynych
Mwy vv i wyrthiav ef kynn i
10vyned yn esgob no gwedy Ac
am hynny Raid yw kyflenwi
yn varw yr hynn nis kyflen:
wis yn vyw i wrthyw chwi y
dukpwyd ef A duw ai Roes
15yn ni Ac yn wir os hen ddevod
a gynhelir drwy orchymyn
duw ef a gaiff i vedd yny dinas
lle yr or deiniodd ef yn esgob Ac
os perchenogi y korff yr ydych
20chwi wrth vraint y vynachloc
gwybyddwch chwi mae y mysc
gwyr melan y bu iddo vynach:
loc gyntaf Ac val hynn y buant
yn dadlav ac yn ymryson oni
25vv nos \49\ Ac yna y gossoded y
korff yny kanol Rwng y ddwy
blaid i aros y dydd Ar pictaniaid
a roddasant i bryd pann geffynt
liw dydd vyned ar korff drwy i
30kedernyd i ar y llaill eithr yr
holl gywaethoc dduw ni vyai
vod dinas turwyn heb patrwn
ef a ddamwyniodd syrthio kysgv

59: col. 2

ynghylch hanner nos ar y
pictaniaid^{50 pictaniaid It appears that a dot has been added above the first minim following the first a, as if to make it into an i and so suggest that the correct spelling is pictainaid. Perhaps this was done under the influence of the word putayn used on the previous page (p. 58, col. 2 (l. 16)). However, the scribe, Gutun Owain, normally used a light diagonal stroke to ‘dot’ the letter i in this text, and a stroke of this kind can be seen above the third minim. This suggests that the spelling he intended was pictaniaid (cf. BSM 31.8, and also BL Add 14967, 138r, col. 1 (l. 8) pictaniaid), and indeed this same spelling occurs above and below in the same section (p. 59, col. 1 (l. 27); ibid. col. 2 (ll. 13–14)). On this word, see further n. 153 (explanatory).} hyd nad oedd vn
o naddvnt yn effro A phann
weles y blaid arall hwynt
5velly ysgyflaid y korff benn:
digedic drwy ffenestr allan
at i kyd ymddeithion a wna:
ethant A hwyntav ai dvgant
yr llong Ac ar hyd y dwr yr
10aethant dan ganv athrwy
lywenydd mawr yr aethant
tu a dinas turwyn A chan
y kanv hwnn y deffroes y pic
taniaid A phann welsant y
15trysor y buesynt yni gadw
gwedi golli hwynt a aethant
adref drwy gywilydd mawr
A⁠^{51 A The letter is slightly more prominent than usual and strongly rubricated.} hynn oedd ddevddengmylyn:^{52 (margin) {412}}
edd a phedwar kant gwedy
20dioddef on arglwydd ni Iessu
grist \50\ Sevirus^{53 Sevirus The initial letter is more prominent than usual and strongly rubricated.} sant ac esgob
dinas kwlen gwr glan i vywyd
A chanmoledic oedd ar bob peth
yr vn sul y bu varw marthin
25val yr oedd ef ai ysgolheigion
gyd ac ef yn amgylchynv lleoedd
bendigedic val yr oedd arver
gantho ef a glywai lef vwch
i benn ar kanvev tekaf A
30digrivaf or byd A govyn aw:
naeth yw arthiagon a glywai
ef y gyfryw Ac yntav a
ddyvod nas klywai gwrando
heb y sant a vo gwell Ac
35 yntav a estynnodd i wddyf ac

60: col. 1

a sevis ar vlaenav i draed A Roi
i bwys ar i ffonn Ac nichlywai
ddim Ac yna y syrthiodd yr esgob
ac yntav ar ev gliniav Ac adol:
5wc i dduw ganhiadv oi drvgaredd
iddo glowed hynn A phann gy:
vodes i vyny i govynnodd yr esgob
Iddo beth a glwai Ac yntav addy:
vod panyw lleverydd kanvav
10nevol a glywai eithr beth yw
hynny nis gwnn Mi ai dywedaf
ytt heb yr esgob Marthin esgob
am harglwydd i aeth or byd hw
Ac engylion dan ganv sydd yni
15ddwyn i nef Ac val y klywid y
kanv hwnn y kythrel ai engyl:
ion enwir a broves i lestair ac
am na weles dim oi rann ef yn:
tho ef a ffoes yn gywylyddus
20 O⁠^{54 O The letter is more prominent than usual and strongly rubricated.} Iessu beth a vydd ini bechadur
iaid trvain pann vai y gelyn
enwir yn keisio drygv effeiriad
mor santaidd a hwnn Ac ar hyn:
ny ir anvones yr arthiagon
25gennad ar vrys hyd y ninas
turwyn i geisio ysbysrwydd am
varthin A phob peth yn wir
a gad val i dywedasai sevirus sant
\51\ Ynyr amser hwnnw yr oedd sant
30ambros yn esgob y melan ac
arver oedd gantho pann vai yn
dywedud i wasanaeth dduw sul
na lyvasai neb ddarllain oni am:
neidie ef arno Ar vn sul hwnnw
35gwedy darllain y wers broffwydol

60: col. 2

y⁠^or hwnn oedd yng oddef darllain
gwers bawl ebostol yn sevyll gar
bronn yr allor ef a ddamwyniodd
yr santaidd esgob ambros gysgv
5ar yr allor gysegredic Ac ni
lyvasodd neb i ddeffroi hyd ymhe
dwy awr nev dair Ac yna deffroi
a oruc Ac yna y dywetpwyd
wrtho perwch ddarllain y wers
10mae yr awr yn darvod ar bobyl
yn blino yn aros na ddigiwch
ddim heb yr ambros kanys ef
a dalai i mi lawer y kysgv hwnn
gan vod yn wiw gan dduw ddann
15gos i mi Ryw wyrthiav a welais
A gwybyddwch chwi vyned Mar:
thin vy mrawd i att dduw am bod
innav yn dywedud gwasanaeth
vwch benn i gorff A mi awnevth:
20vn benn o gwbl ar y gwasanaeth
val yr oedd arver ond y kapitelwm
pann ddeffroasoch vi A synnv a
wnaeth ar bawb y chwedyl hwnn
ac anRyveddu dan ev kynnal yn
25ev kof y dydd ar amser Ac ymovyn
yn bryssur hyd pann gowsant
wirionedd am bob peth \52\ O⁠^{55 O The letter is more prominent than usual and strongly rubricated.} dduw
mor vendigedic oedd varthinsant
yr hwnn yr oedd aneirif o engyl:
30ion yn kanv ac yn llawenhav
ar i vynediad or byd A holl lu:
oedd nevol gedernyd yn kyvarvod
ac ef y kythrel ai valchder a
ddiffeithiwyd yr eglwys a gadar
35nhawyd effeiriaid a lawenhawyd

61: col. 1

Am y weledigaeth honn am
varthin yr hwnn a ddyrchavodd
Mihangel ar engylion i vyny
ac a erbynniodd mair achor o
5weryddon gyd a hi A pharadwys
yn llawen yni atal y mysc saint
\53\ Pedair^{56 Pedair The initial letter is particularly large and strongly rubricated.} blynedd a thrugain
gwedy myned y santeiddiaf
varthin yr nevoedd yr oedd wr
10santaidd Rinweddol a elwid per:
pettuwus yn esgob ynhurwyn
lle buasai varthin yn esgob or
blaen Ar gwr da hwnnw a
roes i vryd ai eddvned ar amyl
15hav yr eglwys vwch benn korff
Marthin o vaint athegwch ac
yn vrddasach noc yr oedd Ac
ordeinio lle anrrydeddus i osod
i gorff benndigedic A hynny
20a orffennodd ef yn dec ac yn
berffaith Ac yna ef amkanodd
gysegrv y demyl hono a sym
vdo y kororff bendigedic yr
lle yr ordeiniesid iddo \54\ ar
25dydd a osoded i hynny nid
amgen nor dydd kynntaf
o vis gorffennaf galw atto a
oruc betetuwus sant holl
esgyb ac abadav y gwledydd
30gyd ac aneirif o ysgolheigion
ar yr achos hwnn a gwilio a
gweddio duw a marthin awn:
aeth pawb y nos or blaen a
thrannoeth y borev dad kla:
35ddu y bedd awnaethant hyd
pann ddoethant att yr arch
lle roedd y trysor bendigedic
Ac yna yr holl gynvlleidva
a roddasant i dwylaw ai holl

61: col. 2

nerthoedd i geisio kyvodi yr
arch i vyny or ddaiar Ac nith:
ygiodd vddvnt Ar nos honno
gwilio aw naethant a gwedd:
5io A thrannoeth provi sym:
vdo yr arch Ac nis gellynt
synn vv ganthv nt hynny ac
ofni a wnaeth ant yn vawr
hyd nawyddynt beth a ddyent
10i wevthur Ac ar hynny i dyvod
vn or ysgolheigion wrthvnt
pani wyddoch chwi mae tren:
nydd yw kyvenw y dydd y gw:
naethbwyd marthin yn es:
15gob Ac ef a ddamwyniai Mae
y dydd hwnnw y mynnai ef
gyvodi i esgyrn Ac ar hynny
yr holl bobl a vwriasant y dyddie
hynny drossodd drwy wilio ac
20ac ym prydio a gweddio duw
ddydd a nos \55\ ar pedwerydd dydd
hwynt a ddoethant vwch benn
y bedd ac a geisiasant dynnv
y korff allan ac niellynt sylvv
25dim arno tristav awnaethant
yn vawr gan ddirvawr ofn yn
i kalonnav hyd na wyddyn pa
wnent Eisioes ac wynt yn
amkanv bwrw y pridd ar y
30bedd drychefn nychaf hynaf
gwr anrrydeddus i vodd ai
sut ach ynn wynned i benn
ar eiry Ac yn dywedud wrth
vnt pahyd y teriwch chwi
35ac yr ofnwch oni welwch
yr arglwydd varthin yn sevyll
ac yn barod ywch helpio os

62: col. 1

chwi a rydd ych dwylaw ar yr
arch ar hynny ef a vwriodd i
vantell i am dano ac a roes i
law ar yr arch gyd ar effeiri
5aid eraill ar kwyr yn olav ar
kroesav yn barod dan ganv an:
tem ac emynnav vchel ar eir:
iol y gwr hen hwynt a gyvod:
asant yr arch yn ysgafn i
10vyny Ac ai dugant yr lle a
ordeiniesid iddi Ac wedy dar:
vod yr efferennav a myned o
honvnt i vwytta hwynt a gei:
siasant y gwr hen ym hob lle
15ac nis kowsant na neb ai gwel:
sai yn myned or eglwys allan
A thebic vv gann bawb panyw
Ryw wyrthiav engyliawl oedd
hwnnw \56\ A llawer o wyrthiav
20a Rinweddav Awnaethbwyd
y dydd hwnnw Ac wedy y
Rai o ysgevlustra nid ysgri:
vennwyd Eisioes yr hynn a
welsom ni yn yn amser a ys:
25grivennwyd a ni a glowsom ac
a welsom yn sikr ev bod yn
wir ac yn ddi amav. amen
\57\ John trevor a droes y vuch
30 edd honn or llading yn gym
raec a gvttvn owain ai hys
grivennodd panoedoed Krist
Mil cccc lxxxviii o vlynydd
oedd yn amser harri Seithved
35nid amgen y drydedd vlwyddyn
o goronedigaeth yr vn hari