145

Bûchedh S^t: Andreas Apostol.
O Herwydh yn gyntaf gwr a elwyt Iurancolûs
a dhy wot wrth Andreas y vod er ys dec mlynedh
a thrûgeint yn ymrodhi y odineb. Ac yn y rhyw
amser gwedhio dûw a orûc ar alhû o hono
5beidiaw a hynny, ac ymgynnal o hynny alhan
Ac o achaws y vot yn y pechawt yn rhy wreidhioc
yn yr eneit, yr ymchwelei yn ebrwydh ar dhryc-
ewylhys heb dhyvot cof ydhaw vot yr evengel
yn y gymdeithas, mynet a orûc yr puteindûy, ai
10wrthladh a orûc y puteüēit, gan dhywedyt, dos
ymeith yr henwr, canys Angel duw wyt, a
ni a welsam ryvedh betheû genyt, Ac gwedy
hynny atnabot bot yr Angel ganthaw, atolwc
yr Apostol wedhio drostaw, ac wylaw a orûc
15Andreas ac wylo o bryt echwydh hyt brytnawn,
Ac wedy cyûoti, ni vwytaodh dhim bwyt, namyn
dywedyt na vwytai ony wypei drûg arhaû o
dûw wrth yr henwr. Ac wedy vnprytiaw o
honaw v. diwrnawt ẏ daeth attaw lef, a
20dyweẟdyt wrthaw Andreas, Ti a gefeist dy
wedhi dros yr henwr, mâl yr vnprytieisti drostaw
ymprytiet ynteû, val yr iachaer y eneit. Ac velhy
y gwnaeth Ac wedy vnprytio o honaw v. mis,
ar vara a dwr, yn gyflawn o weithredoedh da
25y gorphwysawdh yn yr arglwydh. Ac yna y doeth
lhef at Andreas, ynilheis y gras a golhassei.
A hevyt Christia ieüanc a dhywot yn gyfrinachol
wrth Andreas, vy mam o achaws vy mot yn was
ieûanc tec, a geissiawdh gennyf gytsyniaw a hi yn
30amherpheith, ac am na chytsyniwn a hi vynghyhudhaw
a wnaeth wrth y medhiant, a heûrû dwyn trais o honof
%arni, 146

Ac atolwc y dhwyf yt wedhiaw drossof. ef am divethir
a mi yn wirion, tewi a wnaf pan ym holer, o achaws gwelh
genyf vy nivetha, nôm goganv yn gywilydhus om mâm yn dhybryd
ac y galwyd y mab yr lhys, Andreas ai cynlynawdh yn[.]
5Ar vam ai cyhûdhawdh yn dhybryt am geissio ei threissio
y gwas a dewis heb dhywedyt dim. yna y dywot Andr[...]
wrth y wreic, y greûlonaf or gwragedh ai o achaws
drygchwant dy gorph di y mynni di ladh dy vab.
hitheu a dhywot wrth yr eistedhwyr, canlyn y gwr hwnnw
10a wnaeth vy mab er pan geissiodh vynrheissio. Ac yno lhitio a
wnaeth yr eistedhwyr ac erchi y vwrw mewn sach byciedic.
agwedy hynny y vwrw yn yr afon, a charcharu Andreas
ony dharphei ydhaw vedhwl pa dhihenydh a wnai ydho ^{1 ymyl chwith {[..]geas}.}
Ac wedy gwedhio dûw o Andras ony grynnodh y dhaear
15a dirvawr daran arûthrawdh pawb ony syrthiodh hywynt
yr lhawr, a melhten arûthrodh y wreic ac ae lhosges yn
lhûdw man, ac yna y gwedhiodh pawb dros y mab ac nas
lhedhyt, ac atvarnv y varn a roessit arno. Ac Andreas
a wedhiodh drostvnt, a phob peth a rydhäodh. Ac yna y
20credodh y Raclaw ar holh vedhiant a oedh yno. pan oedh
Andreas yn ninas nigia, gwyr y dinas a dhywedassant
vot vii gythreûl o dhyeithr y dinas yn lhadh pawb a elai
heibiaw. A phan dhoeth Andreas yno, hwynt a dhoethant
wrth ei arch yn rhith cwn. Ac ynteû a orchmynodh
25vdhynt vynet yr lhe ny elhynt dhim argywedh y neb.
A hwynt a dhivlannassant ymeith yngwydh pawb or bobloedh.
Ar bobûl a gredodh y Christ, a chymryt bedydh. A phan
dhoeth Andreas y borth eû dinas x chaf, yno y gwelei
arwein gwas trûanx yn varw, agwedy gofyn i Andreas
30pa beth a vûassei arnaw, ac ef a dhywetpwyt ydhaw
mai y ladh o vii ci yn y wely. Ac wylo a orûc Andrea[.]
a dywedyt, mi a wn arglwydh meir saith gythreûl,
a wrthledheist o dhinas nigia oedhynt / A dywedyt wrth
dat y mab, beth a roi di y mi o chyfoda vi dy vab
35di yn vyw. y dad a dhywot nyt oes ar vy helw
dhim nas caphût er hynny, a mi a rof y mab yt 147

hevyd / Ac yna y gwedhiodh Andreas, ac ar dhiwedh
y wedhi ef a gyvodes y mab, ac a ganlynodh yr
Apostol yn discipl ydhaw. Ac wedy hynny val yr oedh
deûgein o wyr yn dyûot mewn lhong y wrandaw preceth
5Andreas, ac y gymryt dysc a ffydh ganthaw. val
yr oedhynt yn hwyliaw y doeth cythreûl a thorri
y lhong, ac ai bodhodh hwynt olh, ar cyrph a dascwyt
yr lann gerbro yr Apostol, ac ynteû yn dhiameû, aû
cyûodes hwynt yn vyw, A mynegi a wnaethant ydhaw
10eû holh dhamwein. Tra vû Andreas yn Ant[.]chia ef
ef a gyflawnhaodh honno ac amchwelodh y bobûl yr
fydh, a gwraic Antirias, a phencynghorwr a droes
Andreas yr fydh, ac a vetydhiodh. A phan glybv Antirias
hynny mynet a wnaeth yr dinas y gymhelh Christianocion
15y aberthû yr geû dhûwieû. ac yna y cyûarfû ac ef,
ac y dywot wrthaw, rheit yw yti atnabot
browtwr gwlat nef ai anrhydedhû. ac ymadaw
ar geûdhûwieû. Ac Antirias a dhywot, ai tydi
yw Andreas yssydh yn precethû, er a wnelit ydhaw,
20ac aerchis Tywysocion Rûvain ei dhieneitio. Andreas
a dhywot wrthaw, nyt atnabû Tywysocion Ruvain
etto weithredoedh mab Dûw. hevyd Escop creûydh-
ûs a anrhydedhei Sanct Andreas yn vwy no neb
or Seinct ereilh. pob peth a wnelei er anrhydedh y
25dhûw ac Andreas. Cynvigenv a orûc yr hen
elyn wrth yr Escop, ai holh ystrywieû yw somi,
ac ymrithiaw a wnaeth yn rhith gwreic or decaf
ar a alhe vod, a dyûot a wnaeth yr anyspryt y
lŷs yr Escop, a dywedyt y mynnei gyffessû wrtho
30Erchi a wnaeth yr escop ydhi vynet ar y penytentiari
a roessit ydhaw gwbl vedhiant. dywedyt a
wnaeth hitheû, na vynagei hi gyûrinachaeû ei
chywilydh y neb onid ydho efo. yr escôp a erchis 148

ydhi dhyûot attaw, Hitheû a dhywot arglwydh trûgarnhaa
wrthyf. o Achaws mi a vagwyd yn gû, oachaws merch y vrenhin
oedhwn, ac yma y deûthûm yn abit pererines, a lhymar achaws
vy nhad, brenhin cywoethawc galhûs oedh, ac a vynnei vy rhoi y
5wr. A mi a dhywedeis vod yn wrthwyneb gennyf bob priodas
Canys mi a cysecreis vyngwyryfdot y Christ yn dragwydhawl,
ac am hynny ny alhaf gytsynio ac ef o weithredoedh cnaowdol.
or diwedh ef am cymhelhodh y vvûdhaû, neû ef a dorrai vymhe ac
amravaelion boeneû. mineû a dhewisseis y mallavdy^{2 mallavdy Ceir llinell dan y gair yma. Gall olygu fod y llaw am ei ddileu.} yn gynt nac y torr
10wn briodas a dûw, ac yn dhirgeledic y phoeais, Ac wrth glywed
dy sancteidhrwydh di, yr achûpeis dy nawdh, gan obeitho caph[...]
cyfle genyt y gynnal buchedh gynhyrchol yn dangneûedhûs
Rhyvedhû a orûc yr escop ei bonedhigeidhrwydh, ai dirvawr
degwch, a’r hûawdlrwydh ei pharabl, ac atteb ydhei yn
15araf hygar: nag ofna eb yr ef, canys y neb y gadeweisti
dy genetl oe gariat, a rydh yt rat yn y byt hwnn,
a chyfran oe ogoniant rhaglhaw, a mineû ei was ef,
amrhof vyhvn, y wedhio dros deneit, ar cyfle adhewisych
y drigaw yndhaw, mi ai paraf yt, a chyta mi y cini[.]
20hedhiw. nag aros ym heb hi rhag tyb, a gwaethygû dy
glot, nyt ein hvnein y bydhwn eb yr ef, onid gyda dynion,
ac am hynny ny bydh gogan arnom. A dyûot a wnaethant
yr bwrdh achyferbyn am y bwrdh ac ef yr eistedhawdh
hi mewn cadeir, a mynych olygon a vwriodh yr escop
25arni, a rhyvedhû y phryt ae thegwch. Ac val yr oedh ef
yn edrych yn ei hwyneb, yr oedh yr hen elyn, oû hen
gofion yn bradychû y galon ynteû. Canys y hatnabod hwy
a wnaeth, ac amliwio y thegwch a orûc. Ac val yr oedh
yr escop yn chwenychû gwneûthûr anghenniatûs weithret
30ac yn y cyphryt cyntaf, nychaf ydhoedh pererin yn maedhû r
porth, ac erchi egori a wnaeth. A gofyn a orûc yr escop
ydhi a oedh gymeredic genthi y elhwng ymewn. hitheû
a dhywot gofynner ydhaw gwestiwn cyn y elhwng,
ac os ettyb yn dha, y elhynger, onyt ettyb, gwrthladhier
35Ar anheilwng escop a edrychodh yno ar bob tû idhaw 149

pwy a vei deilwng yw ofyn yr pererin, ac wedy
na rheid neb, dywedyt a orûc yr escop wrth yr
vnbennes, arglwydhes eb yr ef, nyt oes neb o honom
ni mor amlwc a thydi, canys doeth a hûawdl wyt,
5ac yna y gofynnodh hi yr pererin, drwy dy gennat
beth ryfedhaf a wnaeth dûw erioet ovewn troetvedh.
wyneb dyn eb y pererin. Canys gelhir atnabot pob dyn
wrth ei wyneb, er amlet pobûl y byt, nyt vn wyneb
neb ai gilydh. hevyt yn yr wyneb y mae holh synwyr
10y corph. yna y dywot pawb, gelhyngwch ymewn
Canys efo attebodh yndha. Gofyer ydhaw eb yr hitheû
gwestiwn a vo anhaws na hwnnw, val y galhom gael
mwy o gyvarwydhyt. Gofyner ydhaw, pwy vchaf, ai’r
dhaiar, ar nef. y pererin a dhywot, vwchaf y
15dhaear. Canys duw a dhewisawdh gnawt dynawl
a phob dyn or dhaear, a dûw sydh vwch no’r nefoedh.
Gwir a dhywot eb yr pawb. Hitheû a dhywot
gofyner ydhaw y trydydh cwestiwn, iawn ydhaw
vot ar vwrdh yr escop. Gofyner ydhaw pesawl
20milhtir yssydh yrhwng nef ac ûfern. y pererin a
dhywot, dyweit ti yr neb ai gofynnodh, gwelh
y gwŷr ef no myvi. Canys ef ai mesûrodh pa
syrthiodh gyt a Lûcifer or nef y dhyfndwr uphern.
Ac nyt gwreic yw ond diawl wedy ymrithio yn
25rhith gwreic/ Ac ar hynny y deûth ef ymewn,
ac ai gorchmynodh ef y ûfern. Ar escop yna, am=
gerydhôdh, ac a erchis vadheûeint y dhûw, ac edrych
a welei y pererin, ac ny welei. Ac yna y gwybû’r
escop y bot hi yn dhrwc, ac mei duw a Sanct
30 ai canhorthwyassei ac ai nodhassei ef, rhag y cythreûl.
alhe dyweter bûchedh Andreas, ef a vydh yn
gannorthwywr y rheini dhydh brawt, Amen
%nyt yw hynn ond darn o honi.