Llawysgrifau

Ceir y gerdd hon mewn pum llawysgrif (stema). Deillia pedwar testun o’r ffynhonnell gynharaf, sef C 2.114 (1564–6), casgliad mawr o gerddi a gofnodwyd gan gopïydd anhysbys (a elwir X51 yn RepWM) ar gyfer Richard ap Gruffudd, ficer Woking, yn llys Rowland Meyrick (1505–66), esgob Bangor (arno, gw. ByCy Ar Lein s.n. ⁠Meyrick (Teulu), Bodorgan⁠). Testun tebyg iawn i C 2.114 yw’r un a geir yn llaw Wiliam Bodwrda yn LlGC 3048D (c.1644–50), ond mae tri darlleniad yn rhagori, o safbwynt technegol, ar eiddo C 2.114. Mae’n bosibl fod y darlleniadau hyn yn rhai dilys, a bod testunau LlGC 3048D ac C 2.114 yn deillio o’r gynsail yn annibynnol. Fodd bynnag, mae’n fwy tebygol fod Wiliam, ac yntau’n gopïydd ffyddlon yn ôl ei arfer, wedi codi ei destun o ffynhonnell goll (a elwir X) a oedd yn deillio yn y pen draw o C 2.114, eithr bod copïydd y ffynhonnell honno (a oedd yn fardd, efallai) wedi caboli tair llinell a oedd, yn ei olwg ef, yn dechnegol wallus. Seiliwyd y testun golygedig ar C 2.114, ond ymdrinnir hefyd â phedwar darlleniad arwyddocaol a geir yn LlGC 3048D (gw. nodiadau llau. 6, 7, 26, 59).

Ac eithrio mewn rhai mannau (gw. nodiadau llau. 7, 15, 17, 56), mae testun C 2.114 mewn cyflwr boddhaol, ac nid yw hynny’n syndod o ystyried ei fod wedi ei gofnodi yn llys un o olynwyr yr esgob Ysgefintẃn ym Mangor. Derbyniwyd yn y golygiad yr ychwanegiadau testunol a wnaeth y copïydd, efallai wrth iddo wirio’r gwaith (gw. ll. 10n). Y tebyg yw mai llawysgrif goll oedd ei ffynhonnell, a honno’n gyfoes â’r bardd, ond nid yw’n amhosibl fod y gerdd wedi ei chodi o draddodiad llafar da yn ardal Bangor.

⁠⁠Teitl⁠
Er ei bod yn amlwg o’r testun fod Syr Dafydd Trefor yn cyfeirio at waith adeiladu yn yr eglwys yn bennaf, at blas yr esgob y cyfeirir yn nheitl C 2.114 llyma gowydd i ddeiniel bangor a wnaed pen ydeiliadwyd yr ysgobty yn oedran krisd 1527 (nodir y flwyddyn yn llau. olaf y gerdd). Gall fod y teitl hwn yn seiliedig ar y cyfeiriad at doi’r plas â phlwm yn llinell 64 ond, ac ystyried mai yn yr esgopty, o bosibl, y cafodd y llawysgrif ei chreu yn amser yr Esgob Rowland Meyrick (gw. uchod), ni fyddai’n syndod pe bai’r cof yn fyw yno am y rhan a chwaraeodd yr Esgob Ysgefintẃn yn y gwaith o’i adeiladu ryw ddeugain mlynedd ynghynt (ymhellach, gw. ll. 64n (esboniadol)). Mae’n debyg fod yr wybodaeth a geir yn y teitl a gofnododd Wiliam Bodwrda ar frig ei destun yn LlGC 3048D wedi ei lloffa o’r gerdd: Cow’ i Eglwys Sain Deiniel ym Mangor Fawr pan adeiladodd Escob Tomas Scefington hi o newydd.⁠

⁠⁠Y llawysgrifau⁠
⁠C 2.114, 686‒9 (X51, 1564‒6)
⁠J 139, 293 (X2, c.1630)
⁠LlGC 552B, 39r (anh., 17g.)
⁠LlGC 644B, 147r (X15, canol yr 17g.)
⁠LlGC 3048D, 342 (Wiliam Bodwrda, c.1644‒50)⁠