Rhagymadrodd Testun golygedig Llawysgrifau English

47. Historia Divae Monacellae

golygwyd gan Huw Pryce

Melangell is patron saint of Pennant Melangell in northern Montgomeryshire. According to her History, she was the daughter of the king of Iowchel in Ireland and fled her native land in order to avoid being married. She chose to serve God in the area of Pennant in Powys and, after living in solitude in the wilderness for 15 years, she encounters Prince Brochwel Ysgithrog, chasing a hare with his dogs. The hare takes shelter under her clothes and the dogs run away, and Melangell came to be associated with the protection of hares. Brochwel grants the area of Pennant to Melangell for service of God, and Melangell died there, having dwelt in the wilderness for 37 years. Yet we are also told that she established certain virgins in the holy life there. While the successors of Brochwel Ysgithrog maintained Pennant Melangell’s rights of sanctuary, a certain Elise came there after Melangell’s death, wanting to force himself upon the virgins, for which he suffered a terrible death. The text below (originally published in Pryce 1994) is edited primarily from NLW 3108B (denoted by the siglum A), with emendations supplied, and other variant readings noted, from NLW 1506Ciii (B), NLW 1641Bi (C), a Wynnstay MS copied by William Maurice in 1640, as published by Williams 1848 (D), Cardiff 3. 11 (E), BL Harley 2059 (F).

Historia Divae Monacellae⁠^{1
Historia Vitae Divae Monacellae C; Historia Monacellae D; no title in F.}

§1

Fuit olim in Powysia⁠^{2
Powisia CDF.} quidam princeps illustrissimus nomine Brochwel⁠^{3
Brochwael C; Broghwel F.} Yscithrog,^{4 Ysgithrog D; Yskithog F.} et consul Legecestriæ, qui^{5 CD(?)F add in.} vrbe tunc temporis^{6 temporibus CF.} Pengwern Powys,^{7 quod Latine sonat caput paludis Powysiæ added in margin of A and in CD; quod in Latine son< > F.} nunc vero Salopia, dicta est, habitabat; cuius domicilium seu habitaculum ibi steterat, vbi collegium Divi Ceddæ episcopi nunc situm est. At^{8 Ac C.} idem princeps præclarus suum domicilium aut manerium prædictum^{9
subsequently emended to supradictum in A; supradictum CDF.} ex sua mera liberalitate^{10 libertate CD.} in usum Dei simul et ipsius obsequio in elemosynam dedit et perpetuo pro^{11 per C.} se et heredibus suis concessit.

§2

Cum tandem quodam die anno domini sexcentissimo quarto^{12
supplied from CD; 604 AB; sex< > F.} dictus princeps venatum transisset ad quendam^{13
supplied from BDF; quendem A.} locum Britannice vocatum Pennant infra dictum principatum de Powys, et ubi odorisequi canes eiusdem principis leporem excitassent,^{14 excitavissent D.} canes leporem^{15 insectabantur added
in margin of A.} insequebantur^{16 CF add sectabatur; D adds sectabaturque.} et^{17 et: – D.} ille^{18 illi F.} usque dum^{19 F adds quendam.} ad rubum^{20
supplied from BCDF; rubem A.} quendam^{21 quendam: – F; CD add rubum.} grandem et spinosum venissent.^{22
supplied from CD; venisset ABF.} In quo quidem rubo invenit quandam virginem vultu speciosam quam devotissime orantem, et divinæ contemplationi deditam, una cum dicto lepore sub vestium extremitate aut ventrali^{23
supplied from CDF; ventrem AB.} cubante (facie canibus adversa) audacter et intrepide. Tum^{24 Tunc CDF.} princeps vociferans, ‘Prendite, caniculi, prendite’, quanto magis clamabat incitando, tanto remotius et^{25
subsequently emended to ac in A; ac CD.} longius retrocedebant canes, et bestiolam fugiebant ululantes. Demum princeps totus attonitus virginem postulavit quampridem in terris ipsius habitasset^{26 inhabitasset D.} sola in huiusmodi deserto. Virgo respondens ait, ‘Hos quindecim^{27
supplied from BCDF; quindecem A.} annos, nec vultum hominis interim usque modo contemplata^{28 contemplatus B.} sum.’ Postea^{29 post CDF.} eandem virginem rogavit^{30 rogitauit F.} cuius^{31 cuja D.} esset,^{32 C adds et.} vbinam nata et oriunda. Ac ipsa cum omni humilitate respondit^{33 responsit C.} se regis de^{34 de: – D.} Iowchel⁠^{35
Jowcheh et F.} gnatam^{36 gnata C.} esse de Hibernia, ‘Et propterea quod pater meus^{37 F adds me.} cuidam magno et generoso de Hibernia⁠^{38
F adds dare.} in vxorem decreverat,^{39 peteverat C.} solum meum natale^{40 natalem B.} fugiens (Deo ducente) huc veni, Deo et intemeratæ virgini^{41 virginis B.} corde et mundo corpore quoad moriar^{42 morior C.} servitura.’ Deinde quæsivit princeps nomen virginis, cui respondens ait nomen esse Monacellam. Tunc princeps in imo^{43
supplied from CDF; vno AB.} corde prosperitatem virginis^{44 F adds et vitam.} considerans solitariam, in hæc verba prorupit:^{45 perupit C.} ‘O virgo Monacella dignissima, compertum habeo quod^{46 F adds tu.} es vera^{47 vere CF; veri D.} Dei ancilla et cultrix Christi verissima.^{48 veracissima CDF.} Vnde eo quod summo Deo et maximo perplacuit huic tuis meritis lepusculo ferocienti^{49
supplied from BCD; serocienti A.} salvum^{50 salutem D.} impertire conductum et protectionem a canum incursu et persecutione^{51
supplied from DF; prosecutione AB; persecutionem C.} rapientium et mordacum,^{52
supplied from B; mordacium CD; inordacum A.} has terras meas do et dono tibi animo^{53 omnino C.} quam libentissimo^{54 lubentissimo B; F adds perpetuo.} ad serviendum Deo, et ut perpetuum sit^{55 sit perpetuum D.} asylum,^{56 F adds miserorum.} refugium et tutela pro^{57 per C.} tui nominis (virgo præclara) honore. Et nec rex nec princeps tam temerarius aut Deo^{58 adeo F.} audax esse studeat, ut quemquam^{59
supplied from BC; quenquam D; quemquiam A.} istuc^{60
supplied from CDF; istic AB.} fugientem masculum^{61 masculam C.} aut fæminam tua protectione in his^{62 hiis F.} tuis terris^{63 terris tuis C.} gaudere et frui cupientes extrahere quovismodo præsumat, dummodo sanctuarium tuum aut asylum nullatenus contaminent aut polluant.^{64 pollutant C.} Alioquin si quis sceleratus tuo sanctuario gaudens foras^{65 foris F.} quippiam malefacturus exierit, tunc liberi^{66
supplied from CDF; libere AB.} tenentes dicti abbates tui sanctuarii et soli de ipsorum sceleribus cognoscentes, si reos desuper et culpabiles ipsos invenerint, officiariis de Powys tradere et deliberare^{67 diliberare A.} puniendos procurent.’

§3

Hæc virgo Monacella Deo gratissima vitam egit (ut præmittitur) solitariam eodem loco per xxxvii annos^{68
supplied from CDEF; annos 37. AB.} ac lepores, feræ bestiolæ haud secus quam^{69 ac F.} cicures aut mansuetæ belluæ, apud eam singulis diebus^{70
supplied from BCDEF; dibus A.} familiares in omni vita fuere,^{71 fuere: – B.} per quos^{72 quas F.} etiam (divina aspirante clementia) miracula et varia intimo cordis affectu^{73 AB add acta sunt.} invocantibus auxilium et favoris gratiam petentibus non desunt.

§4

Post mortem dicti principis Brochwel⁠^{74
Brochwell F; Brochwael C.} illustrissimi Tissiliau⁠^{75
Tysiliaw C; Tyssiliaw DEF.} filius eius tenuit principatum de Powys, deinde Cynan⁠^{76
Conan CD; Kynan EF.} frater Tissiliau,^{77 Tyssiliau B; Tysiliaw C; Tyssiliaw DEF.} postea Tambryd,^{78 Tambryt EF.} deinde Curmylk,^{79 Gurmylk D.} et Durres⁠^{80
Durie (?) F.} claudus, qui omnes dictum locum Pennant Melangell⁠^{81
Melangelh B; Melanghell F.} perpetuum sanctuarium, asylum seu miserorum^{82 miseriorum D.} refugium tutissimum^{83 utilissimum B.} fore acta dicti principis^{84 F adds Brochwell.} confirmantes sanxerunt.

§5

Eadem^{85
supplied from BCDEF; Eeadem A.} virgo^{86
supplied from CDEF; vero AB.} Monacella virgines quasdam^{87 quasdem D.} in eadem patria instituere et informare ut sacre et^{88 ac E.} pudice in Dei amore^{89 timore F.} perseverantes^{90 perseverant et D.} viverent omni cura et diligentia studuit quæ,^{91 studuitque C.} divinis obsequiis intentæ,^{92 interitae C.} et dies et noctes nihil^{93 nil C.} agentes aliud transigebant.

Deinde statim ut^{94 et B.} ipsa virgo Monacella ab^{95 ex F.} hac vita migravit quidam^{96 quid C.} nomine Elisse venit ad Pennant Melangell,^{97 Melangelh B; Melanghell F.} qui easdem virgines^{98 virginis C.} stuprare, rapere et^{99 aut DE.} polluere cupiens, miserrime expiravit et subito^{100 subiti C.} periit.

§6

Quisquis dictæ virginis libertatem et sanctitatem^{101 sancitatem E; immunitatem F.} præmissam^{102 permissam C.} violaverit, divinam in hac parte vltionem raro visus est evitasse,^{103 evitare B.} prout quotidie cernere licet.

Laudes Deo altissimo et suæ virgini Monacellæ!^{104 C adds Finis.; F adds Etc.}

¹ Historia Vitae Divae Monacellae C; Historia Monacellae D; no title in F.

² Powisia CDF.

³ Brochwael C; Broghwel F.

⁴ Ysgithrog D; Yskithog F.

⁵ CD(?)F add in.

⁶ temporibus CF.

⁷ quod Latine sonat caput paludis Powysiæ added in margin of A and in CD; quod in Latine son< > F.

⁸ Ac C.

⁹ subsequently emended to supradictum in A; supradictum CDF.

¹⁰ libertate CD.

¹¹ per C.

¹² supplied from CD; 604 AB; sex< > F.

¹³ supplied from BDF; quendem A.

¹⁴ excitavissent D.

¹⁵ insectabantur added in margin of A.

¹⁶ CF add sectabatur; D adds sectabaturque.

¹⁷ et: – D.

¹⁸ illi F.

¹⁹ F adds quendam.

²⁰ supplied from BCDF; rubem A.

²¹ quendam: – F; CD add rubum.

²² supplied from CD; venisset ABF.

²³ supplied from CDF; ventrem AB.

²⁴ Tunc CDF.

²⁵ subsequently emended to ac in A; ac CD.

²⁶ inhabitasset D.

²⁷ supplied from BCDF; quindecem A.

²⁸ contemplatus B.

²⁹ post CDF.

³⁰ rogitauit F.

³¹ cuja D.

³² C adds et.

³³ responsit C.

³⁴ de: – D.

³⁵ Jowcheh et F.

³⁶ gnata C.

³⁷ F adds me.

³⁸ F adds dare.

³⁹ peteverat C.

⁴⁰ natalem B.

⁴¹ virginis B.

⁴² morior C.

⁴³ supplied from CDF; vno AB.

⁴⁴ F adds et vitam.

⁴⁵ perupit C.

⁴⁶ F adds tu.

⁴⁷ vere CF; veri D.

⁴⁸ veracissima CDF.

⁴⁹ supplied from BCD; serocienti A.

⁵⁰ salutem D.

⁵¹ supplied from DF; prosecutione AB; persecutionem C.

⁵² supplied from B; mordacium CD; inordacum A.

⁵³ omnino C.

⁵⁴ lubentissimo B; F adds perpetuo.

⁵⁵ sit perpetuum D.

⁵⁶ F adds miserorum.

⁵⁷ per C.

⁵⁸ adeo F.

⁵⁹ supplied from BC; quenquam D; quemquiam A.

⁶⁰ supplied from CDF; istic AB.

⁶¹ masculam C.

⁶² hiis F.

⁶³ terris tuis C.

⁶⁴ pollutant C.

⁶⁵ foris F.

⁶⁶ supplied from CDF; libere AB.

⁶⁷ diliberare A.

⁶⁸ supplied from CDEF; annos 37. AB.

⁶⁹ ac F.

⁷⁰ supplied from BCDEF; dibus A.

⁷¹ fuere: – B.

⁷² quas F.

⁷³ AB add acta sunt.

⁷⁴ Brochwell F; Brochwael C.

⁷⁵ Tysiliaw C; Tyssiliaw DEF.

⁷⁶ Conan CD; Kynan EF.

⁷⁷ Tyssiliau B; Tysiliaw C; Tyssiliaw DEF.

⁷⁸ Tambryt EF.

⁷⁹ Gurmylk D.

⁸⁰ Durie (?) F.

⁸¹ Melangelh B; Melanghell F.

⁸² miseriorum D.

⁸³ utilissimum B.

⁸⁴ F adds Brochwell.

⁸⁵ supplied from BCDEF; Eeadem A.

⁸⁶ supplied from CDEF; vero AB.

⁸⁷ quasdem D.

⁸⁸ ac E.

⁸⁹ timore F.

⁹⁰ perseverant et D.

⁹¹ studuitque C.

⁹² interitae C.

⁹³ nil C.

⁹⁴ et B.

⁹⁵ ex F.

⁹⁶ quid C.

⁹⁷ Melangelh B; Melanghell F.

⁹⁸ virginis C.

⁹⁹ aut DE.

¹⁰⁰ subiti C.

¹⁰¹ sancitatem E; immunitatem F.

¹⁰² permissam C.

¹⁰³ evitare B.

¹⁰⁴ C adds Finis.; F adds Etc.